اعجاز شهناز (۳)

شهناز طنز پرداز
می‌گویند اکثر هنرمندان بزرگ دارای حس طنز قوی هم هستند. نمونه‌هایی که درستی این سخن را ثابت می‌کنند زیادند؛ در همه رشته های هنری در همه ی فرهنگ‌ها و در همه ملت‌ها. تقسیم بندی های امروزی میان دو مقوله حوزه هنر (art) و ادبیات (literature) تفکیک قائل میشوند در حالی که فرهنگ ایرانی چنین تفکیکی را هنوز ندارد و متأسفانه به خاطر فقدان اندیشه های پرورده و نظام یافته پسوند هنر را به بسیاری از مقوله های دیگر نیز سخاوتمندانه اضافه می‌کند و سخن درست گفتن در این باره را دشوار و دشوارتر می سازد. وقتی که هنوز میان هنر و فن “technic” یا به قول منورالفکران عصر تجدد: «صنعت»، البته نه به معنای “industry” یا تکنولوژی امروز فرقی نمی‌گذارند و فی المثل از هنر آشپزی و هنر دوست یابی حرف می‌زنند دیگر تکلیف عدم تفکیک میان هنر و ادبیات واضح است و نیاز به توضیح ندارد.

ولی در میان هنرها ادبیات بیش از بقیه مانند رشته های تجسمی یا معماری با موسیقی پیوند و ربط دارد شعر یا نثر فرق نمی‌کند مهم در اینجا زبان است. در واقع همه ی هنرها هر کدام به خودی خود یک زبان مستقل هستند نقاشی با خط و رنگ پانتومیم با حرکات ادبیات با کلمات و موسیقی با اصوات حرف خود را می زنند. مطلب قریب به یقین آن است که نزدیکی و هم‌پیوندی ادبیات با موسیقی بسیار بیشتر است نیازی نیست که برای اثبات این فرض -که البته خیلی هم فرض نیست – متوسل به دلیل و برهان شویم این موضوع از لحاظ حسی، عملی منطقی و علمی اثبات شده است. مدت زیادی از این کشف علمی نمی‌گذرد که مرکز ادراک موسیقی و مرکز ادراک زبان گفتاری و نوشتاری ناحیه‌ای است واحد و مشترک در مغز انسان و فراوان دیده شده که موسیقیدانان بزرگ زبان آموزانی پر استعداد بوده‌اند.

نمونه ی فرنگی آن ولفگانگ آمادئوس موتسارت که به مدد موهبت تربیت عالی خانوادگی و اتحاد فرهنگی اروپای قرن هجدهم و البته با نبوغ خود هنوز به دوازده سالگی نرسیده بود که جز زبان مادری‌اش (آلمانی) زبان های فرانسه ایتالیایی انگلیسی و لاتین که برنامه ی درسی مرسوم آن وقت بود را به راحتی صحبت می‌کرد و نمونه ی ایرانی آن استاد روح‌الله خالقی که فرانسه را در نوجوانی انگلیسی را درجوانی و روسی را با همت و علاقه فراوان در سالهای آخر عمر آموخت غیر از زبان آموزی استعداد پردازش زبان – به صورت های گفتاری و نوشتاری – نیز از توانایی‌های افرادی است که استعداد موسیقی دارند.

داستان‌هایی که از طنز پرداز‌ی‌های درخشان استاد ابوالحسن صبا در تقلید از صدای گفتار و شیوه ی ساز زدن استادان هم‌عصرش شنیده شده اجرای دقیق لهجه ی اقلیت‌های مذهبی ایران به توسط استاد غلامحسین بنان نکته گویی های ظریف و پرمعنایی که به استاد احمد عبادی نسبت می‌دهند و بسیاری موارد دیگر که متأسفانه یا خوشبختانه همه در حیطه ی فرهنگ شفاهی و حافظه افراد مانده اند از موارد مثال زدنی در این مقوله هستند.