صبا معصومیان
خوش‌نویسی
در ارتباط با خوش‌نویسی‌های انجام شده بر روی دف، عمدتاً از خطوط ایرانی شکسته‌نستعلیق و نستعلیق و کمتر خط ثلث استفاده شده است (شکل ۱). جنبه دیگر از خطوط روی دف به خطوط تفنّنی اختصاص دارد. خطوط تفنّنی ماهیتاً جنبه تزئینی و آرایشی داشته که این جنبه بر سایر جوانب مانند مباحث فنی و هنری خوش‌نویسی غالب است (رحمانی، ۱۳۹۹). در شکل ۱ نمونه‌هایی از آن قابل مشاهده است که از جمله آنان می‌توان به سیاه‌مشق (مَسوَده‌نویسی) اشاره کرد. علاوه بر این، استفاده تلفیق نقاشی و خط و بروز نقاشی‌خط از دیگر تمهیدات تزئینی صورت‌گرفته بر روی این ساز است که در شکل ۲ قابل مشاهده است.
 |
| شکل ۱: نمونه‌هایی از خوش‌نویسی‌های انجام‌شده بر روی ساز دف |
 |
| شکل ۲: نمونه‌هایی از نقاشی‌خط روی ساز دف |
 |
| شکل ۳: نمونه‌هایی از مضامین خوش‌نویسی‌های روی ساز دف |
از نظر مضمونی و محتوایی، با بررسی مضمون نوشته‌ها مفاهیمی چون استفاده از کلیدواژه «هیچ»، عشق و مدح معشوق و در آخر مفاهیم دینی و اسلامی، از جمله عمده‌ترین مطالب مورد استفاده در طرح‌های نوشتاری و خطاطی‌های انجام‌شده بر روی دف به صورت خطاطی و نقاشی‌خط بودند که نمونه‌هایی از آن در شکل ۳ آورده شده است.
نقاشی
استفاده از نقاشی روی دف یکی از روش‌های تزئین و زیباسازی این ساز است. (۲) در نقاشی روی دف با توجه به اینکه دف یک ساز «ایرانی و عرفانی» (۳) می‌باشد، براساس مشاهده میدانی از مراکز فروش دف، به نظر می‌رسد، افرادی که به‌صورت دستی و با ابزارِ سنتی روی دف نقاشی می‌کشند، ترجیح می‌دهند برای هماهنگی بیشترِ ساز و نقش‌های روی آن، از نقاشی‌ِ ایرانیِ سنتی یا مینیاتور (۴) استفاده کنند؛ از نظر مضمونی این نقاشی‌ها مفاهیمی چون «عشق» و «عرفان» را دنبال می‌کنند. در این تصاویر، سوژه‌های مختلفی از جمله پیکره (فیگور)، طبیعت و نیز تذهیب دیده می‌شود. در شکل ۴ نمونه‌هایی از نقاشی رئال یا واقع‌گرا قابل مشاهده است. عموماً نقاشی‌های روی دف در این سبک با موضوعات منظره، چهره (به‌صورت شخصی یا مشاهیر) اجرا می‌شود.
 |
| شکل ۴: نمونه‌هایی از نقاشی‌های انجام‌شده بر روی ساز دف |
پی‌نوشت
۲- همچنین نقاشی بر روی ساز دف می‌تواند باعث افزایش قیمت ساز و (در صورت هنری بودن) ارزش هنری آن شود. در سال ۱۳۹۳ محمدرضا جوادی‌نسب (خطاط، نقاش و نوازنده دف)، نمایشگاه نقاشی خطی با عنوان «نیمی دف و نیمی بوم، نیمی من و نیمی او» برگزار کرد که در آن آثار نقاشی‌خطی بر روی دف و بوم‌هایی شبیه به دف را به نمایش گذاشت که در این نمایشگاه تابلو‌های این‌چنینی را «دفبوم» نامگذاری کرده بود. (ایسنا، ۱۳۹۳).
۳- دف یکی از سازهای مهم آیینی کردهای ایران است. (درویشی، ۱۳۷۶، ۴۷).
۴- مینیاتور (Miniature) اصطلاحی است، برای توصیف نقاشی‌های بسیار کوچک عمدتاً غربی و در آغاز به تصویرسازی و تذهیب کتاب‌های خطی اطلاق می‌شده است. (پاکباز، ۱۳۸۳، ۵۶۵).
۱ نظر