سجاد پورقناد
در کتاب‌های مربوط به تاریخ موسیقی ایران، بارها و بارها نام محمدعلی امیرجاهد را در کنار شیدا و عارف، دو تصنیف سرای مشهور دوره قاجار و مشروطه خوانده‌ایم. در کارگان موسیقی دستگاهی ما، تصنیف‌های پرشماری از عارف و شیدا شنیده می‌شود که در طول صد سال گذشته، بارها و بارها اجراشده‌اند؛ اما کمتر دیده و شنیده‌ایم که هنرمندان تصنیف‌هایی از امیرجاهد را اجرا کنند، گویی شمار تصنیف‌های به‌جامانده از او، بسیار اندک‌تر از آثار شنیده‌شده از عارف و شیدا است؛ اما اگر تصنیف‌های امیرجاهد کم‌شمارند، چرا در تاریخ موسیقی ما نام وی در کنار این دو هنرمند پرکار قرارگرفته است؟
واقعیت این است که تعداد تصنیف‌های امیرجاهد به گواه دو دیوان شعری که از او وجود دارد انگشت‌شمار نیست اما به دلیل‌هایی که در پی خواهد آمد، تنها تصنیف‌هایی به شمار انگشتان دست، از او به شهرت رسیده:
۱- ضعف نت‌نویسی: دو دیوان شعر امیرجاهد، به همراه نت نگاری آن در سال‌های ۳۳ و ۴۹ منتشرشده، اما وقتی صدایی را که از امیرجاهد در حال خواندن این تصنیف‌ها باقی‌مانده با نت‌نویسی دیوان او برابر می‌کنیم، می‌بینیم در موردهای بسیاری در نت‌نویسی تصنیف‌های وی خطا رخ‌داده است. مشخص نیست راوی تا چه حد در این خطا دخیل بوده. نت‌نویسی اشتباه آثار امیرجاهد و عدم دسترسی اکثر موسیقیدانان به نوارهایی که از صدای او ضبط شده است، (که البته آن هم کیفیت بسیار پایینی دارد و در بسیاری از مواقع، شنونده را دچار تردید می‌کند) باعث شده، بسیاری از آثار باارزش امیرجاهد مورد فراموشی قرار گیرد.
۲- ضعف ملودی و شعر: بعضی از تصنیف‌های امیرجاهد ازنظر ملودی سازی و گاه شعر، دچار ضعف‌هایی هستند (که البته در زمان تصنیف این آثار بعضی از این کاستی‌ها چندان موردتوجه نبوده است ولی باعث کم رونق شدن استفاده از آن‌ها می‌شده است.)
۳- ضعف در فرم: بعضی از تصنیف‌های امیرجاهد باوجود تم‌های دل‌انگیز و قدرتمند، ازنظر فرم دچار کاستی‌هایی هستند که این مشکل تنها به‌وسیله بسط و گسترش ملودیک در بازسازی‌های آهنگسازان قابل‌رفع است. در سنت موسیقی دستگاهی ایران، کمتر آهنگسازی (کمپوزیشن) وجود داشته است و این موضوع باعث فراموشی بعضی از آثار امیرجاهد شده است.
۴- پرتعداد بودن آثار ملی: در کارگان موسیقی دستگاهی ایران، کمتر آثاری با مضامین ملی مورداستفاده قرارگرفته؛ امیرجاهد تصنیف‌های ملی زیادی دارد که کمتر مورد استقبال اهالی موسیقی قرارگرفته است. عدم استقبال از اشعار ملی میهنی تا آنجا پیش می‌رود که شعر تصنیف «در ملک ایران» با شعر امیرجاهد و ملودی علی‌اکبر شهنازی، از سوی «فریدون مشیری» به «لبخنده گل» تبدیل شد و شعر ملی-میهنی امیرجاهد، کنار گذاشته شد.
۵- عدم همکاری نزدیک با خوانندگان: بیشتر تصنیف‌های مشهور امیرجاهد مربوط به زمان همکاری نزدیک او با قمرالملوک وزیری است. امیرجاهد را اولین استاد شناخته‌شده قمر می‌دانند و اولین ضبط‌های قمر (در سن ۱۶ سالگی) بر اساس تصنیف‌های امیرجاهد شکل‌گرفته است. امیرجاهد خود درباره همکاری‌اش با قمر می‌گوید: «در طول شش ماه هر هفته دو تصنیف برای قمر ساختم.»
***
به تازگی مجموعه‌ای توسط انتشارات ماهور منتشر شد؛ با نام «پیمان عشق» با صدای رامین بحیرایی که شش تصنیف از امیرجاهد را دربردارد. این مجموعه تصنیف‌ها به‌وسیله نگارنده بازسازی‌شده و با تکنیک‌های چندصدایی برای ارکستر سازهای ایرانی تنظیم‌شده است.
در این مجموعه بعضی از آثار ناشنیده و یا کمتر شنیده‌شده این تصنیف‌سرا بازسازی‌شده است. به این منظور، نگارنده با کمک رامین بحیرایی و با استفاده از صداهایی که از آواز امیرجاهد به‌جا مانده و نت‌نوشته‌ای که در دیوان او به چاپ رسیده ملودی‌های موردنظر امیرجاهد را استنتاج نموده است.
به لطف تکنیک‌های آهنگسازی، تصانیفی که دارای فرم‌های غیرمعمول بوده‌اند، مورد تحلیل قرارگرفته و به‌شیوه‌ای که هیچ تغییری در بخش آواز ایجاد نشود، بازسازی‌شده‌اند.
«پیمان عشق» اولین آلبوم از مجموعه آلبوم‌هایی است که از سوی نگارنده بازسازی و با صدای رامین بحیرایی و همکاری گروه صهبای کهن، اجرا و ضبط شده است. امید است، این مجموعه آلبوم‌ها باعث شود، آثار باارزش امیرجاهد، بهتر و بیشتر شناخته شود.
۱ نظر