تقلای یافتن راهی نو (۱)

نگاهی به آلبوم ˝سخنی نیست˝ اثر علی قمصری و همنوازان حصار

علی قمصری آهنگسازی است که در بیست و یک سالگی با آهنگسازی آلبوم ˝نقش خیال˝ به خوانندگی همایون شجریان، نظرها را به خود جلب کرد. از آن پس و در حدود ده سال، آثاری گوناگون از قمصری به همراهی هنرمندان و خوانندگان مختلف منتشر شده است، و “سخنی نیست”، یکی از آخرین این آثار است.

آلبوم موسیقی “سخنی نیست”، به آهنگسازی علی قمصری، چند ماه است که وارد بازار موسیقی کشور شده است. این آلبوم برای چهار خوانندهٔ زن و همچنین سه صدای مردانه در گستره‌های صوتی تنور، باریتون و باس، و همچنین سازهای تار، دیوان، عود، بم کمان و سازهای کوبه‌ای نوشته شده است.

علی قمصری، آهنگسازی ست که در سن بیست و یک سالگی، با آهنگسازی آلبوم “نقش خیال” به خوانندگی همایون شجریان، نظر‌ها را به خود جلب کرد. از آن پس و در حدود ده سال، آثاری گوناگون از قمصری به همراهی هنرمندان و خوانندگان مختلف منتشر شده است، و “سخنی نیست”، یکی از آخرین این آثار است.

پیش از پرداختن هر چیز، لازم به یادآوری است که در “سخنی نیست”، می‌توان چند هدف و رویکرد مشخص و واضح را شناسایی نمود. این اهداف را به طور خلاصه می‌توان چنین نام برد:

– تجربهٔ آواز پولی فونیک با محوریت آواز ایرانی.

– استفاده از آوازخوانان زن با گستره‌ها و شیوش‌های گوناگون صوتی در یک اثر واحد.

– تجربهٔ اثری پولیفنیک بر مبنای سازبندی با محوریت سازهای مضرابی، در غیاب هرگونه ساز کششی (به استثنای یک قطعه).

– تجربهٔ آهنگسازی بر روی شعر سپید، در ادامهٔ تجربیات قبلی آهنگساز؛ و همچنین تجربهٔ آهنگسازی روی اشعار “احمد شاملو”.

آلبوم، با قطعهٔ “شعر بی‌واژه” آغاز می‌شود. این قطعه –که نام خود را از یکی دیگر از شعرهای شاملو وام گرفته است- بدون حضور هیچ ساز و بدون شعر اجرا می‌شود. بدون دسترسی به پارتیتور قطعه، نمی‌توان راجع به کیفیت پولیفنیک آن اظهار نظر کرد. با این حال، از نظر تنوع و انسجام جمله‌های ملودیک، و نو بودن چنین شیوه‌ای از اجرا در حیطهٔ موسیقی دستگاهی، این قطعه علی رغم مدت زمان کوتاهش، یکی از درخشان‌ترین قطعات آلبوم است.

پس از اتمام “شعر بی‌واژه”، نوبت به “سخنی نیست” می‌رسد؛ باز هم بر روی شعری از شاملو. مقدمهٔ طولانی قطعه، شامل اپیزودهایی ست که میان تکرارهای متوالی یک استیناتو که توسط عود نواخته می‌شوند، پخش شده‌اند. نحوهٔ همراهی پیتزکاتوی کمانچه باس در این آلبوم و به خصوص در این قطعه، تداعی گر همراهی کنترباس در موسیقی جاز است که همزمان نقش تامین گستره‌های صوتی بم، تاکید بر ریتم و تامین یکی از لایه‌های هارمونیک قطعه را بر عهده دارد؛ چیزی مشابه نقش “رباب” در برخی آثار آهنگسازان “چاووش” و دنباله دارانشان.

با آغاز شعر اما، یکی از مشکلات این آلبوم مشخص می‌شود. با شروع اجرای جملهٔ “چه بگویم” با موتیف با نسبت ریتمیک (در این تصویر نشان داده شده) که متشکل از چهار هجاست (۱)، این اعوجاج در تلفیق شعر و موسیقی مشخص می‌شود.



پی نوشت

۱ – بدیهی است شکل تنها می‌تواند در مورد نسبت‌های ریتمیک صحیح باشد و نه به طور مطلق، زیرا بدون دست یابی به پارتیتور نمی‌توان با اطمینان شکل ریتمیک آن را نگاشت. همچنین از آنجایی که نت چهارم (“یِم” در “چه بگویم”) در بخش‌های مختلف قطعه به میزان‌های مختلف کشیده می‌شود، به طور نمونه وار یک نت سفید (کشیده‌تر از نت‌های پیشین) برای آن استفاده شده است.