گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

یکی از مشکلات ساز سنتور همواره کوکِ این ساز
به طور دقیق و مراقبت از خالی نکردن آن و
تغییر کوک برای اجرا در دستگاه های دیگر بوده
است. تعداد زیادِ سیمها تا مدتها اغلب مانع
پرداختن به مسئله ی کوک هم از طرف معلم و هم از
طرف شاگرد می شود و بیشتر باعث عدم تمایل
هنرجویان به کوک این ساز می شود (نا گفته
نماند که تا حدی نیز محق هستند)

معمولا معلمین طبق صلاح دید به طور متوسط
ماهی یک مرتبه سنتور هنرجو را کوک می کنند.
جدای از مسئله ی حمل و نقل این ساز که برای همه
و بیشتر برای نو جوانان کمی مشکل است حمل و نقل
ساز از منزل شاگرد به محل تدریس و باالعکس در
فصل گرما و سرما (که تأ ثیر مستقیم و منفی بر
کوک ساز دارد) و با توجه به تجربه ی کمی که
هنرجویان در رابطه با چگونگی حمل ساز در
شرایط کاملا بهینه را دارند زحمت کوک معلم را
تا حدی بی اثر می کند.

می دانیم بنا بر قابلیت این ساز (و البته اکثر
سازها) مدت زمانی که این ساز کاملا کوک می
ماند با نظر به مطالب فوق الذکر مدت کمی است و
معمولا ذر طی مدت دو ، سه یا چهار روز ۲۰ الی ۵۰
در صدِ کوک سنتور خالی می شود ( البته کیفیت
سنتور نیز در زمان و درصدِ بالا تأثیر مستقیم
دارد ولی از آنجائیکه ۹۰ درصدِ هنرجویان از
سنتور مشقی استفاده می کنند با این فرض
ماندگاریِ کوکِ سنتور به حداقل زمان ممکن
کاهش پیدا می کند)

با احتساب این امر نتیجتا در مدت آن یک ماه
هنرجو تنها فقط چند روز با سنتور کوک شده
تمرین می کند و مابقی تمرینات او همه با ساز
ناکوک انجام می پذیرد. با توجه به مطالب فوق
بی دلیل نیست که گوشِ هنرجویانِ سنتور به
مراتب دیرتر از هنرجویانِ سازهای دیگر پرورش
می یابد و تا مدتهایِ مدید قادر نخواهند بود
صدایِ اصلی و دقیقِ نتها را تشخیص دهند.

کم نیستند هنرجویانِ سنتوری که بعد از گذشتِ ۵
، ۶ ، یا ۷ سال هنوز قابلیت کوکِ صحیح و دقیقِ
سازِ خود را ندارند مگر عده ای قلیل که با
پشتکار و علاقه سعی می کنند در همان سالهایِ
اولیه مشکلِ خود را با کوکِ ساز تا اندازه ای
حل کنند.

تنها دلیلی که هنرجویان سنتور از دستگاه شور
شروع به آموختن می کنند و اغلب تا چند سال در
همان کوک باقی می مانند مشکلات کوک این ساز
برای تغییر از دستگاهی به دستگاهی دیگر برای
نواختن آهنگهای متنوع دیگر می باشد. البته
انتخاب دستگاه شور که وسیع ترین دستگاه
ایرانی است با توجه به این محدودیت درست به
نظر می رسد.

این یکنواختی گاهی باعث خستگی استاد و گاه
شاگرد می شود و در بعضی موارد باعث سوء تفاهم
از جانب شاگردان می شود که فکر می کنند بسیاری
از آهنگها را نمی توان با سنتور اجرا کرد یا
برای نواختن آهنگهای جدید باید از خوانِ کوکِ
سنتور عبور کنند و حتا در صورت موفقیت دیگر
قادر نخواهند بود قطعات و آموخته های قبلی
خود را مرور کنند یا باید بپذیرند که دائما
باید دست به کلید (وسیله کوک سنتور) و آماده ی
کوک ساز باشند تا آن قطعه ای که می خواهند
بنوازند.

در غیر این صورت این تصور پیش می آید که برای
هر بار کوک در دستگاه جدید باید ساز خود را به
کلاس برده تا استاد آنرا کوک کند. شاید از
همین جا فکر داشتن سنتورِ دیگری به عنوان
سنتور دوم و تحمل بار هزینه ی اضافی برای خرید
آن به ذهنِ هنرجویان خطور کند. به طور یقین
عاقلانه تر آن است که سنتور دوم به مراتب باید
بهتر از اولی باشد و متعاقب آن کنار گذاشتن
هزینه ای چند برابر دفعه ی اول جهت تهیه ی ساز
دوم را می طلبد.

گمان اینکه هر هنرجویِ سنتور باید حداقل دو
ساز داشته باشد تا بتواند آهنگهای متنوعتری
را درس بگیرد و بنوازد ممکن است دلیل بر کناره
گیری زود هنگام شاگردان از ادامه ی تعلیم این
ساز گردد. مجموعه ی این عوامل می تواند موجب
ایجاد یک تأثیر نامطلوب و منفی روی روحیه ی
هنرجویان را داشته باشد.

چند راه برای حل این مسئله تا حد قابل قبولی
وجود دارد.

سامان ضرابی

سامان ضرابی

دیدگاه ها ۲۲

  • آفرین. به این میگن یک مطلب کاربردی و به درد بخور اگر سلسله مقالاتی در باب کوک سنتور یا بالکل کوک ساز های مختلف البته علمی تر نوشته بشه ارزنده هست. وخدمت شایسته ای به نوآموزان و سایرین خواهد بود

  • سلام فرهادخان
    قسمت آخر این مقاله را که در هفته های آینده به روی سایت می آید مطالعه فرمائید. مشکل شما را تا حد بسیار زیادی حل خواهد کرد. امیدوارم

  • salam…az jahate kuk kolan behtar ast har navazandeye santour hade aghal 3 santour dashte bashad ke kamtar taghire kuk az dastgahha bedahad chon khod taghire kuk va feshare nashi az an baraye ta adole va balance santour mozer ast…albate in mored ertebati be neveshteye shoma nadarad ke khub ham bud….movafagh bashid

  • دوست عزیز امین، سلام
    گفته شما کاملاً صحیح است، شاید در ادامه مقاله من بتوانم دوستان سنتور نواز را فانع به داشتن حداکثر دو سنتور بکنم.
    مورد علمی که اشاره کردی درست است ولی به این نکته توجه کن که کوک بعضی از دستگاه ها به هم بسیار نزدیک است و تغییر زیادی را نمی طلبد و متعاقباً فشار مازادی بر روی سنتور نخواهد بود.
    ۱-کوک دستگاه هایی که به هم نزدیکند:
    شور(سل)،سه گاه(لا کرن)،نوا(دو)،شور(ر)،سه گاه(می کرن)،نوا(سل)،همایون(سل)،اصفهان(دو)،ماهور و راست پنجگاه(فا)
    ۲-کوک دستگاه هایی که دورترند:
    چهارگاه(دو)،چهارگاه(سل)،ماهور و راست پنجگاه(دو)،همایون(دو).
    با نظر به اینکه همیشه لازم نیست همه دستگاه ها نواخته شوند یک سنتور برای سریِ اول و سنتور دوم برای سری دوم کافیست.
    سری اول حداکثر با تغییر ۴ نت دستگاه عوض می شود که در این صورت سنتور تحمل این تغییر را به راحتی دارد.
    سری دوم دستگاه هایی هستند که به ندرت نواخته میشوند و لازم نیست کوک ساز را دائم تغییر داد بنابراین فشار حاصله به سنتور حداقل خواهد بود.

  • آقا سامان نکات مهم و کاربردی زیادی از این مطلبتون یاد گرفتم.
    از این که پیگیر بحث حتی در بخش نظرات هم بودید سپاسگزارم.

  • دوست عزیز جناب سامان

    واقعا به نکات خوب و دقیقی اشاره کردید. ولی به نظر من علت اینکه برخی از هنر جویان بعد از مدتی این ساز رو کنار میذارن این باشه که اونها از ابتدا دارای گوش موسیقایی نیستند. و فقط با یکبار دوبار دیدن اجرای سنتور به طور مستقیم؛ جذب این ساز میشن وفکر میکنن یک شبه میشه ره صد ساله رو رفت.

    یه سؤال دارم واینکه به طور کلی بر روی یک سنتور سل کوک ۹ خرک چند جور شور میشه کوک کرد خودم فعلا ۴تاشو پیدا کرم. ولی از نظر علمی می خواستم از شما بشنوم. مرسی

  • ماهی برای سال نو سلام، با امید همیشه نو بودنت،
    کاملاً با شما هم عقیده ام، یکی از دلایل کناره گیری زودهنگام، به قول شما جذب لحظه ای است و اینکه دارای گوش موسیقایی هم نمیباشند.
    ولی فکر میکنم کار معلم در این مقوله دو چیز است:
    ۱-ایجاد انگیزه ی قویتر برای آن دسته هنرچویانی که با یک علاقه ی ناگهانی و زود هنگام وارد عرصه ی نوازندگی شدند.
    ۲-تقویت و پرورش گوش آندسته که استعداد کمتری از لحاظ تشخیص درست اصوات موسیقی دارند(تا حد امکان)تا آنها نیز بی نسیب از لذت نوازندگی نمانند.
    در غیر اینصورت پس وظیفه ی معلم چیست ؟
    کسانی که با انگیزه ی بالا و با استعداد خوبی شروع به یادگیری می کنند معمولاً نزد هر معلمی قادر به پیشرفت قابل توجهی هستند.
    کوک شور:اگر منظورت صرفاًاز لحاظ تئوری است به تعداد گامهای ماژور و مینور میتوان روی سنتور کوک شور ساخت.اما با توجه به خوش دست بودن، خوش صداتر بودن و قابلیت اجرای بیشتر گوشه های شور نهایت همان ۴ گامی است که پیدا کردید.(شور:سل،ر،لا،فا)
    اما معمولاً برای نواختن مثلاً شور لا از سنتور لا کوک استفاده می کنیم و ما همان نتهای شور سل را میزنیم ولی صدای ایجاد شده یک پرده بالاتر می باشد.
    ممنون از دقتی که به مقاله داشتید.

  • با تشکر از شما که به موسیقی ملی ما خدمت میکنید امیدوارم از ناملایمات روزگار ما و بی مبالاتی عده ای از مسولان بد اندیش دلسرد نشوید.

  • سلام بر سامان عزیز

    بسیار سپاسگزار زحمات شما هستم.
    نمیدانم آیا کمکی از دستم بر میاد که انجام بدم.
    امید دارم همیشه سالم و شاد باشید.

  • Would you please expand on La kook santour at some stage? I have been playing Sol kook santour over the past 15 years, never had the chance to have anything other than a conventional 9-bridge, sol tuned santour. I understand there are other types of santour as well like La tuned, Si tunes. they tend to be smaller and good for producing a high pitch sound. My qustions is when you tune the third line of strings as La or A in this case, how do you translate the written scores sheet to la tuned instrument? when you see the score “sol” on your sheet, do you hit on the strings of third kharak (which now make a La sound rather than sol)?

  • سلام
    اگر کوک سنتور در همه دستگاههای سنتی را با اندکی لطف کنین افراد علاقمند بسیاری را مدیون خود کرده اید
    سپاسگزارییییییییییییییییییم

  • با سلام از راهنماییهای شما کمال تشکر را دارم لطفا توضیحات باقیمانده را هم در مورد نحوه کوک سنتور با دستگاه تیونر در سایت قرار دهید ضمنا این اولین سایتی است که من از ارتباط با ان لذت بردم

  • سلام استاد سامان ضرابی
    خواستم زحمت بکشید انواع کوک چهارگاه مثلا چارگاه (دو) ، (ر) واگر چارگاههای دیگه ای که هست را بطور کل برام بگید و لطفا روی ساز سنتور هم ویژه توضیح بفرمایید ,دوم اینکه کاربا تیونر رهاب چگونه است مثلا ۳D در تیونر رهاب یعنی چه؟

بیشتر بحث شده است