علیرضا جواهری
بررسی دومضراب چپ در آثار پرویز مشکاتیان
در بخش های قبلی و در قیاس ویژگی های ساختاری چند قطعه اشاره هایی به آثار پرویز مشکاتیان شد. اما در این بخش به مثال های بیشتری خواهیم پرداخت، تا ببینیم این تکنیک مضرابی در آثار پرویز مشکاتیان به چه صورت هایی قابل اجراست.
یکی از قطعاتی که از لحاظ تنوع ریتمیک و اجرایی بسیار قابل بحث است، قطعۀ «خزان» در دستگاه شور است. ریتم این قطعه به صورت دو ضربی با دورهای متفاوت ۳+۳+۲ ، ۴+۴ ، ۳+۲+۳ و ۲+۳+۳ است. نکته اصلی در تنوع اجرایی این قطعه به حالات متفاوت دست چپ بر می گردد، زیرا این قطعه هم به صورت ساده و هم به صورت دومضراب چپ قابل اجراست.
البته معمولاً در اجرای زنده ممکن است تمامی چپ ها با دومضراب چپ اجرا نشود و به صورت حسی و اتفاقی بعضی از قسمت های پایه ها با یک مضراب و بعضی دیگر با دو مضراب چپ اجرا شوند. ولی نکتۀ اصلی در نوشتار چنین قطعاتی این است که انسجام ساختاری قطعه در حین نت نویسی حفظ شود.
بنابراین جست وجو در فلان اجرا که در هر میزان به شکلی متفاوت و به اقتضای حال لحظه اجرا شده، کاری غیر علمی و غیر اصولی است، به همین خاطر بهتر آن است، کل قطعه با یک نوشتار یکدست و منسجم نگاشته شود و اجرا یا عدم اجرای تکنیکی خاص به نوازنده واگذار شود. بنابراین باید نت این قطعه یا تماماً به صورت ساده و یا کاملا با دومضراب چپ نوشته شود. حالا خواهیم دید که تفاوت اجرای ساده و اجرا به همراه دومضراب چپ چقدر فاحش خواهد بود.
نکتۀ دیگری که در نوشتار این قطعه حائز اهمیت است، نحوۀ نوشتن دومضراب چپ است. با توجه به مطالب توضیح داده شده قبلی خواهیم دید که این قطعه با دو مضراب چپ به دو صورت قابل نگارش است.
نمونه اول به این شکل است که دو نت دومضراب چپ را به صورت سه لاچنگ بنویسیم و زمان صرف شده آن ها را از نت قبلی آن کسر کنیم. برای مثال به نمونۀ زیر توجه کنید:
در حالت دوم می توان دو مضراب چپ را به صورت زینت نوشت و نت های اصلی با وزن کامل خود نوشته شوند. به نمونه مثال زیر توجه کنید.
نکتۀ بسیار مهم در نوشتار به شیوۀ دوم این است که باید توجه کنیم، زمان حاصل از اجرای دومضراب چپ را از کدام نت کم کنیم و این دو نت زینت به کدام سمت گرایش دارند.
همان طور که در تصویر می بینید، پایه «خزان» به دو صورت نوشته شده است. در حالت اول (سمت چپ) خط اتصال به نت قبل از زینت ها وصل شده و در حالت دوم خط اتصال به نت بعد. حالا باید دید از لحاظ نگارش کدام یک از این دو به واقعیت نزدیک تر است و نگارش کدامیک صحیح تر است.
در نگاه اول شاید هر دو نوع نگارش صحیح باشد، چون دو نت زینت از لحاظ زمان اجرایی وصل به نت دوم می شوندف ولی زمان حاصل از اجرای آن ها باید از نت اول کم شود، بنا براین بر خلاف انتظار، از لحاظ اصول نگارش بهتر است خط اتصال به نتی وصل شود که زمان حاصلۀ زینت ها از آن کسر می گردد.
برای همین نمونۀ اول (سمت چپ ) صحیح تر به نظر می رسد، ولی نباید فراموش کنیم که دو نت زینت باید در نقطه انتهایی زمانی نت اول به هنگام وصل به نت دوم اجرا شوند. بعضی از نوازندگان به اشتباه و به تصور اینکه این نوع مضراب صرفا مضرابی تند و سرعتی است، پس از اجرای نت اول سریعاً در صدد اجرای دو مضراب چپ بر می آیند، به همین خاطر از اجرای آنها صوتی ناهمگون و فاقد ریتم مناسب به گوش می رسد.
نکتۀ دیگری که در اجرای دومضراب چپ بسیار حائز اهمیت است، این است که این تکنیک را نباید شبیه به پاملخی اجرا کنیم. اشتباهی که اکثر هنرجویان در حین تمرین این گونه آثار مرتکب آن می شوند و بعد از کلی تمرین و صرف زمان به نتیجۀ مطلوب نمی رسند.
اجرای
خزان مشکاتیان به صورت ساده
اجرای خزان مشکاتیان به صورت دومضراب چپ
پس از مثال های بالا حالا به چند مثال صوتی از قطعه خزان توجه کنید که با دو حالت ساده و دومضراب چپ اجرا شده است:
به قسمتی از پیش درآمد ابوعطا
ساخته پرویز مشکاتیان توجه کنید.
به قسمتی از چند مضراب حجاز
ساختۀ پرویز مشکاتیان توجه کنید.
به قسمتی از
چهارمضراب افشاری
از کتاب گل آیین (ساختۀ پرویز مشکاتیان) توجه کنید.
حالا به قسمتی از ملودی بختیاری از پیش درآمد همایون ساختۀ پرویز مشکاتیان توجه کنید، این جمله به دو صورت اجرا شده است. اجرای اول به صورت دو ضربی و ساده و اجرای دوم به صورت هفت ضربی (لنگ) به همراه دومضراب چپ.
پیش درآمد همایونبه صورت دوضربی ساده
اجرای جمله بختیاری پیش درآمد همایون
به صورت هفت ضربی (لنگ)
به قسمتی از قطعه دل انگیزان
ساخته پرویز مشکاتیان از کتاب بیست قطعه برای سنتور توجه کنید:
جناب جواهری دست شما درد نکند واقعا از زحمات شما تشکر میکنم
مرسی لطفا بیشتر بگذارید سی دی بار سال گروه عارف چرا نمیاد
سلام آقای جواهری
از مقاله پربارتان بسیار استفاده کردم و از این نگاه دقیقتان بسیار لذت بردم.
امیدوارم فرصت داشته باشید راجع به مقوله های ریز دیگر در مورد ساز سنتور بیشتر بنویسید.
ممنون از زحمتتان
خیلی ممنون واقعاً زیبا بود
آقای جواهری سلام من تو سایتتون هم نظر گذاشتم ولی جواب ندادین من کتاباتونو از کجا میتونم تهیه کنم اگه میشه به ایمیلم جواب بدید.
aghay javahery aziz ba tashakor az in etel~te besyar khob.manzore shoma az chasbe jamed chist.
dar zemne dar cd ostad meshkatian dar ejray shor angiz az posesion sevon baray ejray shanaze shor angiz estefadeh shodeh. agar ishan re ro koron kok kardan pas taklife l bemo poste kharak che misheh. ba tashakor az nadashtane khate farsi ham besyar sharmandeh hastam.
eradat mand
mehdi hessami
shomale california usa.
salam aghaye javaherie aziz.in pishdaraamade abu ataa,male kodum kare ostad meshkatiane?kheili zibsast
سلام.
خیلی خیلی از شما تشکر میکنم.
با سلام به مدیریت سایت و علیرضا جواهری عزیز ، مستفیذ شدیم و ممنونیم از این دید پژوهشی ، جسارتاً بنده مقالتون رو آماده کردم به صورت جزوه – البته با ذکر نام شما و سایت – برای استفاده ی بچه ها .
امیدوارم در آینده ای نه چندان دور شاهد آثار هرچه بهتر موسیقایی و نوشتاری آقای جواهری باشیم .
موید باشید و سلامت .
با سلام و عرض خسته نباشید خدمت جناب جواهری.
ممنون از مقاله ی پربارتون.
سلام و درود، وتشکر فراوان.
درقطعه ی دل انگیزان دو میزان اول را به دو صورت می توان اجرا کرد، من دسترسی به هیچ استادی را ندارم. خواهش می کنم هر دو اجرا را در این صفحه بگذارید استفاده کنیم.
خیلی ممنون
سلام.مطالب سایت خیلی عالی و دسته بندی شده است.خیلی وقت بود که دنبال نت خزان میگشتم پیدا نمیکرم ولی اینجا پیدا کردم و ازتون خیلی سپاس گزارم.راستش دنبال یه انجمن موسیقی میگردم که توی اون موسیقیدانان دورهم جمع میشن و شعرواواز میخونن و ساز هم میزنن همچین انجمنی توی شهرستانها هست و من تعجب میکنم که چرا در پایتخت نیست! لطفآ پیگیری شود؟!
بسیار ممنونم از آقای جواهری به خاطر این مقاله ی دقیق و کامل
این زحمت و تلاش شما بسیار جای تقدیر داره
ممنون از راهنمایی های شما اگه میشه چندتا از کارای استاد اردوان کامکار رو هم تو سایت بزارید
عالییی بود
ببخشید فقط من یه سوال دارم
اون علامت ۰ که بالای بعضی نتها میاد منظور چیه؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
عالی بود