به جز ترانه های محلی که بحثی جداگانه دارد، بنیان موسیقی ملی ایران روی دستگاه های موسیقی نهاده شده و آن نغمات را به شیوه ای که هر استادی از متقدمین مینواخت و روایت میکرد «ردیف» می نامیدند. ردیف موسیقی را هر نوازنده ای در قدیم از استاد خود سینه به سینه می آموخت و چون خط نت به صورت امروز نبود، مجبور بود آنچه از استاد آموخته است خوب به خاطر بسپارد، در این صورت واضح است که چه بسیاری نغمه ها و ترانه ها که توسط اساتید گذشته نواخته شده ولی امروز بدست فراموشی سپرده شده است و در دست نیست، به همین مناسبت است که جمع آوری ردیف و حفظ آنچه از اساتید گذشته باقی مانده، جهت تشکیل منابع ارزنده ای برای آیندگان نهایت ضرورت را دارد.
ردیف موسیقی امروز ایران به روایت اساتید از عهد ناصرالدین شاه است که بیشتر از همه ردیف دو برادر نوازنده معروف آن عهد، یکی آقای حسینقلی و دیگری میرزا عبدالله مورد توجه قرار گرفته است، ولی آنچه امروزه بنام ردیف باقی مانده از سه راه حفظ گشته است.
اول ـ آنچه شاگردان اساتید گذشته فرا گرفته و به حافظه خود سپرده اند و سینه به سینه تدریس شده و به خاطرها سپرده شده است، این طریق که در قدیم تنها روش {آموختن} موسیقی بود، امروز به واسطه آنکه دستگاه های پخش موسیقی از قبیل رادیو و تلویزیون و گرامافون خواه ناخواه حافظه موسیقی را دستخوش تغییر مینمایند، دیگر نمیتواند طریق مطمئن و علمی جهت حفظ آثار موسیقی باشد.
دوم ـ آنچه در استوانه های مومی از دستگاه فنو گراف بجای مانده است.
فنوگراف دستگاهی است که صدا را روی استوانه ای از موم ضبط مینماید و بعد عیناً همان صدا را بازگو میسازد، این دستگاه اختراع ادیسن است که بعدها تکمیل شد و به صورت گرامافون به بازار آمد، نمونه هائی از ساز اساتید عهد ناصرالدین شاه روی استوانه های مومی و صفحات گرامافون در دست است که بی کم و کاست سبک نوازندگی نامبردگان را بدست میدهد.
سوم ـ آنچه از ردیف موسیقی ایرانی که به خط بین المللی نت نوشته شده و امروز میتوان از روی نتهای نوشته شده ردیفهای مذکور را نواخت.
در مورد قسمت اول لازم به توضیح است که شاگردان اساتید قدیم قسمتهائی از ردیف آنها را به خط نت نوشتند ولی بعضی ها هم از حافظه خود استفاده کردند که مسلماً حافظه نمیتواند مانند صفحات گرامافون و یا نوشته های نت مستند و بدون تغییر باقی بماند.
آنچه امروز ردیف قدما را بدون کم و کاست بدست میدهد، آثار ضبط شده ای است که از ساز نوازندگانی مانند دو برادر سابق الذکر از عهد ناصرالدین شاه در ابتدا روی استوانه های مومی و چند سال بعد در صفحات گرامافون ضبط شد و امروزه به جای مانده است، گو اینکه آثار مذکور بسیار نادر میباشد ولی بسیار جالب است که همان سازی را که نوازنده دربار ناصرالدین شاه در هفتاد سال پیش مینواخته است، امروز میتوان به کمک همان لوله های مومی فنوگراف شنید و قسمتهائی از ردیف موسیقی ایران را از آن استخراج کرد.
همچنین نمونه هایی از ساز دیگر اساتید آن عهد مانند نایب اسدالله نی زن بجای مانده است، بعدها که ضبط صفحات گرامافون رایج شد، باز نمونه هایی از ساز اساتید فوق روی آنها ضبط شد و به جای ماند، مزیت این آثار هر آنچه سینه به سینه نقل شده و یا نوشته شده آن است که آنچه خود نوازندگان نواخته اند، مستقیماً میتوان شنید و از این نظر از تمام روشهای دیگر مستندتر میباشد ولی البته معلوم است که آنچه بدین طریق به جای مانده است از نظر کمیت بسیار قلیل میباشد و بدین طریق آثار زیادی به جای مانده است.
۱ نظر