گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگاهی به اپرای مولوی (۱۱)


ارکستر با پیتزیکاتو های ظریف زهی ها و همراهی هورن،‌ در تقابل با تامبورین یک قطعه کوتاه دوضربی را به اجرا می گذارند، شمس می خواند: « مخزن انا فتحنا برگشا، سر جان مصطفی را بازگو، مستجاب آمد دعای عاشقان، ای دعاگو آن دعا را بازگو» در پاسخ مولانا با همراهی دف، رقص کنان از عاشقی می گوید: «چون دهانم خورد از حلوای او، چشم روشن گشتم و بینای او. پا نهم گستاخ چون خانه روم، پا نلرزانم نه کورانه روم» پس از این گفته مولوی از هوش می رود…

ناگهان صدای آشنای آکورد ویبرافون (که در آثار مختلف بهزاد عبدی تکرار شده و به صورت یک امضا درآمده) شنیده می شود و در ادامه ملودی گوش نوازی توسط فلوت با حمایت پیتزیکاتو های بخش زهی، تامبرین و مثلث شنیده می شود.

این ملودی با هارمونی ملیحی توسط ویولون ها و ویولونسل اجرا می شود که از میان این آکوردها که ملودی بر بستر آنها اجرا می شود، سه توالی آکورد سه صدایی می یابیم که توسط شش آکورد دو صدایی (که همگی یا تشکیل فاصله چهارم می دهند یا پنجم)* به هم وصل می شوند.

دو توالی هارمونی چنین اند: دو آکورد در فونکسیون یک «ر» مینور (i) که با تغییر چیدمان همراه است و به یک آکورد معکوس دوم فونکسیون پنجم (V b) متصل می شود، ولی آکورد بعدی به سنت هارمونی کلاسیک یک آکورد سه صدایی نیست و یک دوبل نت است. توالی آکورد بعدی، دومیزان بعد دیده می شود که اتصال فونکسیون های پنج (V) به یک (i) و چهار به صورت معکوس دوم (iv c) است، (باز معکوس دوم به صورت کلاسیک حل نشده و) این توالی نیز به یک دوبل نت با فاصله پنجم متصل می شود. آکورد بعدی اتصال فونکسیون پنج (V) است و بعد از آن پنج دوبل نت به طور متوالی اجرا می شوند.
به اعتقاد نگارنده استفاده از دوبل نتها به جای آکوردهای متداول سه و چهار صدایی در این بخش به دلیل نزدیک شدن فضای این قسمت به موسیقی غربی است (البته با وجود استفاده از این ترفند، باز فاصله زیادی با موسیقی غربی در آن احساس نمی شود که اگر هم نزدیکی احساس بشود از نظر موسیقایی به هیچ وجه ناپسند نیست ولی می تواند مارا از اتمسفر کلی اثر دور کند)

تکنیک ارکستراسیون این بخش نیز نکته قابل توجهی دارد که استفاده از این تکنیک باعث شده، صدای نهایی ارکستر، چنین با صلابت و زیبا به گوش برسد.

در قسمتی که در تصویر می بینید، ویولونسل ها نه تنها به صورت اونیسون با ویولون دوم ها می نوازند، بلکه دقیقا یک فرکانس را اجرا می کنند. این روش باعث تولد صدایی پرحجم و قوی از بخش زهی می شود که البته استفاده از این روش، عمومیت زیادی ندارد.



در ادامه گروه کر وارد می شود که آنها نیز به صورت چهار صدایی نمی خوانند و در واقع با روشی خاص که در دیگر آثار عبدی دیده می شود، دو صدایی نوشته شده است.

در این روش دو بخش سوپرانو با تنور و بخش آلتو با باس، اونیسون نوشته می شوند.

در بخش عروسکی، مولانا این آواز را که بدون کلام با تکنیک «سوتو وچه» نوشته شده است را فرشتگانی می خوانند که در حالت خلسه در نظر مولانا می آیند.

بسیاری از آهنگسازان سمفونیک ایران با وجود رعایت موازین هارمونی انتظار تولید صدایی از ارکستر دارند که گاهی، نمی توانند به رنگ صوتی مورد نظر خود دست یابند. ارکستر سمفونیک و گروه کر، توانایی های رنگ آمیزی زیادی دارد که گاهی آهنگسازان بدون رعایت قوانین رایج هارمونی و کنترپوان با شناخت توانایی های ارکستر، می توانند دست به خلق آثار بدیعی بزنند که رنگ آمیزی و بافت منحصر به فرد و زیبایی را بوجود بیاورد؛ از این دست ابداعات در آثار بزرگان موسیقی کلاسیک جهان بسیار دیده می شود.

بهزاد عبدی نیز در جایجای آثارش از این روش های شخصی استفاده می کند و نهایتا فضای مورد نظر خود را به دست می آورد.

(*) در تحلیل هارمونی تیرس، بررسی سیر هارمونی بدون مشخص شدن ماهیت اصلی آکوردها امکان پذیر نیست، پس از تحلیل آکورد های دو صدایی با فاصله پنجم و چهارم به دلیل عدم وجود فاصله سوم صرف نظر می کنیم.

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد

سجاد پورقناد متولد ۱۳۶۰ تهران
نوازنده تار و سه تار، خواننده آواز اپراتیک و سردبیر مجله گفتگوی هارمونیک
لیسانس تار از کنسرواتوار تهران و فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشکده فارابی دانشگاه هنر تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است