گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

اقدامی نیکو از شجریان (۱)

مجید وفادار (1291-1357)


در هر جامعه ای عناصر فرهنگی آن به تبع دیگر جنبه های اجتماعی و اقتصادی به تناسب نیاز روز در حال دگرگونی است. موسیقی هر کشور نیز رفته رفته به حسب تغییر شرایط فرهنگی، تغییر میکند. برای مثال اگر موسیقی کشور خودمان را در صد سال گذشته نگاه کنیم متوجه خواهیم شد در هر دوره گذار فرهنگی و اجتماعی، موسیقی نیز متحول شده و ما اگر به یک آهنگ که در دهه ۴۰ یا ۵۰ ساخته شده گوش کنیم شاید آن تأثیری که در زمان ساخت آهنگ بوده امروز نباشد.

البته از این موضوع نباید نتیجه گرفت که گوش کردن به موسیقی گذشتگان حاوی هیچگونه تأثیری نیست و به اصطلاح با شرایط امروزی تطابق ندارد. زیرا ما هنگامی که به آهنگی که در سالهای قبل (حتی قبل از تولد) ما ساخته شده گوش میدهیم، ناخودآگاه سعی میکنیم خود را در حال و هوای آن دوره برده و با پیش زمینه ذهنی با موسیقی ارتباط برقرار کنیم؛ مثلاً جذاب بودن یک تصنیف که در سالهای انقلاب ساخته شده تنها به خاطر این است که خود را در شرایط آن دوران قرار می دهیم و خود موسیقی هم البته ما را به آن حال و هوا می برد.

دیگر اینکه بسیاری از ملودیهای ساخته شده مربوط به دوران خاصی نیست و در هر زمان قابلیت اجرای مجدد را دارد که اجرای مجدد این آثار چند فایده میتواند داشته باشد. اوّلین فایده این است که بسیاری از آثاری که در گذشته ضبط شده امروزه با کیفیتی مطلوب در دست نیست و حتی ممکن است بر اثر گذشت زمان و شرایط بد محیطی صفحه یا ریل مزبور قابل استفاده نباشد و با اجرای دوباره مصون از فراموشی و از بین رفتن شود و با کیفیت صدایی مطلوب در دسترس مردم قرار گیرد. دوّم اینکه ممکن است آهنگی که در گذشته ضبط شده به دلیل برخی محدودیتها مثل تکنیک خواننده یا نوازنده آنطوری که مد نظر آهنگساز یا قابلیت قطعه بوده اجرا نشده اجرای مجدّد این آهنگ ها با امکانات بیشتر باعث عرضه مطلوب شود. سوّم اینکه گاهی اوقات ما یک ملودی را میشنویم و فکر میکنیم میتوان این ملودی را با تنظیم مناسب و سازبندی بهتر اجرا کرد که دارای تأثیر بیشتری باشد؛ یعنی برخی آهنگها هستند که یا به خاطر کمبود ساز یا به خاطر سطح اطلاعات آهنگساز، به طوری که باید پرورش نیافته و میتوان آن را دوباره اجرا کرد.

امروزه ما شاهد باز خوانی برخی تصانیف و قطعات قدیمی هستیم که در قالب نوار یا CD منتشر میشوند. این کار به نظر برخی مفید نیست و نوعی به اصطلاح در جا زدن محسوب میشود و موجب شده شرکتهایی که ناشر آثار موسیقی هستند از انتشار این قبیل آهنگها خودداری کنند مگر به خاطر وجود آهنگساز یا نوازنده مورد قبول مردم، در واقع بازخوانی این آثار توسط افراد خاصی مقدور است.

هر چند این نکته را هم باید در نظر داشت که اجرای مجدد آثار قدیمی میبایست در جهت بالا بردن کیفی آن قطعه باشد و صرفاً افرادی که در این کار صلاحیت دارند باید متولی این امر شوند. استاد فرامرز پایور را میتوان به عنوان پیشگام این عرصه نامید. اجرا و انتشار آثاردرویش خان، رکن الدین مختاری، صبا، وزیری و بسیاری از تصنیفهای قدیمی ترانه سرایان مشهور موسیقی ایران مثل عارف، شیدا، امیرجاهد و… توسط گروه پایور در جهت نیل به این هدف بوده که قابلیت و امکانات ملودیک این قطعات به خوبی به نمایش گذاشته شود.

استاد محمد رضا شجریان نیز با اجرای مجدّد بسیاری از تصنیفهای قدیمی به همراه گروهها و ارکستر های مختلف سهم قابل توجهی در این زمینه دارد. البته او آثاری که قبلاً خود اجرا کرده و از رادیو پخش شده یا برخی اجراهای خصوصی که بیشتر در اوخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ ضبط شده آثاری را که قابلیت انتشار داشته مثل “سر عشق” یا” نوا مرکب خوانی” را منتشر نموده است. در سال ۸۴ اثری از محمدرضا شجریان منتشر شد به نام “جام تهی” که با همکاری فریدون شهبازیان و تکنوازی مرحوم حبیب الله بدیعی دربرنامه شماره ۷۷ گلها پخش شده بود. این اثر تا قبل از انتشار با کیفیت نامناسب و مقداری تغییر کوک به واسطه دور تند ضبط شدن آن در دست مردم بود، که پس از انتشار، این نقایص بر طرف گردید.

دیگر خوانندها نیز مثل علیرضا افتخاری ،شهرام ناظری و… چند اثر قدیمی را بازخوانی کرده اند. همایون شجریان هم با بازخوانی دو تصنیف قدیمی نشان داده که نسبت به این موضوع بی تفاوت نبوده. اولین تصنیفی که با آواز وی پخش شده از ساخته های مرتضی نی داوود با مطلع
“آتشی در سینه دارم جاودانی”
بود که قبلاً در باره این تصانیف مطالبی در سایت نوشته شده. دوّمین تصنیفی که وی اجرا کرده
audio file
“شب جدایی”

از ساخته های مجید وفادار نام دارد. در قسمت بعد راجع به این تصنیف بیشتر خواهیم گفت.

علی نجفی ملکی

علی نجفی ملکی

علی نجفی ملکی متولد ۱۳۶۲ تهران
لیسانس حقوق
نوازنده نی

دیدگاه ها ۲۹

  • با تشکر از مطلب خوبتون، به نظر من این اجراهای مجدد نه تنها بد نیست بلکه بسیار خوب و مفید هم هست. اگر به طور مثال به آثار کلاسیک غربی توجه کنیم می بینیم که این اثار با اجراهای “هزاران باره”همیشه غنا و پرورش پیدا کرده اند. در مورد بازخوانی های همایون شجریان هم من فکر می کنم این تصنیف ها از مجموعه قطعاتی که برای این خواننده مستعد تا به حال ساخته شده “به مراتب” بهتر اند پس چرا با دگم اندیشی مانع بوجود آمدن چنین اجراها و ضبط های ارزنده ای باشیم؟!

  • بسیار عالی !
    به نظر من یکی از توانهای بسیار بالا در اجرای مجدد آثار قدیمی فرزند برومند استادشجریان جناب همایون شجریان است.ایشان مخصوصا بسیار در اجرای آثاری که قبلا با صدای استاد قوامی خوانده شده توانمند به نظر میرسند.

  • مرسی از این که به این مقوله پرداختید!
    اما خیلی وقتها هم این اجراها با تنظیمهای ضعیف و اجراهای ضعیفتر خاطره ی خوب آهنگها را در ذهن آدم خراب هم میکند..اینجوری هم کم نیست!
    و واقعا باید از تنظیم کننده ی این آهنگ و همایون خواننده ی آن تشکر کرد که اجرای زیبایی از آنرا عرضه کردند.

  • ostad bia ta dar kharabat berim …berim be didare khaje hafez berim /// benoushim jami az an jame sharab ….berim be didare an mah rokhe ziba berim // bashad ta dami aram girad ghalbe khasteman … berim be aan jebheye roya berim …………..man khodam dar hadi namibinam ke bekham dar morede kar haye ostade bozorgvaram ezhare nazar konam ….man ino midoonam ke ostadam hich gah bedoone fekro tadbir kari anjam namidahad .nemooneye karhaye bozorge ostad perojeye baghe honare bam hast .vaghen be joat migam ke in bozorgtarin khedmati bood ke mishod dar haghe in mardome zajr dide va ghose dar kard . in kare ostad ham hamchoon porojeye baghe honare bam ba arzesh va javdane khahad bood .va nasle ayande az ostadam be niki yad khahand kard . hamchoon khajeye bozorg hafeze shiraz va ya aref bozorg sadie shirazi va hezaran chehreye javdane ke dar in saraye hasti va in mahde tamadon sal haye toolani omre khodeshoon ro sarf pishrafte va hefze in tamadon kardan . man in harfaro goftam va mikham natijeye khoobi az oon begiram ….inke ostad ham edame dahandeye rahe oon bozorgan hast pas biayid ma ham edame dahandeye rahe ostad bashim ….in rah chizi nist joz khedmat be khalghe khoda …baraye hameye honarmandan\ va honardoostane aziz arezooye salamati va movafaghiat daram … khake paye mardom iran ……

  • با سلام متاسفانه این امر کمرنگ شده و به قول اکثریت این کارهادر جازدنه ولی آیا همنطور که ردیف موسیقی ایران همیشه جاودانه مونده تصانیف قدیمی هم تموم شده به نظر میاد؟ خوشبختانه دوباره به این رویکرد توجه داره میشه و شرکت ماهور با انتشار اثر شش تصنیف قدیمی و اثر ۱۸۶ تصنیف قدیمی که آقای کرامتی خونده و در دست انتشار هست حرکت بزرگی کردند.امیدوارم این قبیل کارها بیشتر انجام بشه.باتشکر

  • من دانشجوی گرافیک رایانه هستم و چون تا حدودی به برنامه پریمیر اشنایی دارم ازموسیقی اقای همایون شجریان بنام نبسته ام به کس دل یک کلیپ از فاطمه زهرا ساخته ام .
    میخواستم این نمونه کارم را برای ایشان بفرستم .
    اگر تمایل به دیدن این کلیپ که با موسیقی ایشان درست کرده ام داشتید از طریق ایملی که نوشته ام برایم پیغام بگذارید. ممنونم

  • واقعا متاسفم هم برای جواد ضرابیان و هم همایون شجریان
    مدتهاست انتظار یک آلبوم خوب رو داریم ولی کارهای همایون روز به روز بدتر میشه.
    همایون باید با اساتیدی چون درخشانی مشکاتیان لطفی کار کند نه با (…)

  • تمامی البوم های خود استاد و پسرشان(همایون شجریان)بسیار عالی وزیباست.

    باتشکرفراوان
    از”استادشجریان وهمایون شجریان”

  • در باز خوانی ترانه ها و تصنیف های قدیمی هیچ کس به پای علیرض افتخاری نمیرسه و اجراهای ایشان حتی از اجراهای اولیه زیباتر قوی تر و جذابتر است

    ممنون

بیشتر بحث شده است