سجاد پورقناد
اما اولین حضورِ دف در کنسرت عمومی، مربوط به کنسرتِ گروه موسیقی شیدا در سال ۱۳۵۴ در باغ فردوس، شمیران است. (پورقناد، ۱۳۸۷). از این روست که شناخته شدهترین شکلِ حضور دف در موسیقی ایران تا بیست ساله اخیر (که دفنوازی در سفرهخانهها یا مراسم مختلف رواج پیدا کرد) همواره در فضایی هنری یا آیینی و غیر تجاری (۵) بوده است؛ در چنین فضایی است که حضور دف در فضاهای جدید که از نظر بعضی از اهالی موسیقی از جمله نوازندگانِ حرفهای دف، غیرِ هنری تلقی میشود، موجب «سوگیری» (۶)های مشخصی میشود.
سوگیری گروهی
چنانچه در تصاویر بهجای مانده از کنسرتهای متعدد موسیقی دستگاهی ایرانی (موسیقی کلاسیک ایرانی) مشاهده میشود، نوازندگان حرفهای دف (۷) تمایل زیادی به استفاده از انواع «دفهای طرحدار» ندارند؛ در نتیجه یا با دفپوستی نوازندگی میکنند و یا با دو نوع دف با پوست مصنوعی که یکی ساده و سفید رنگ است و دیگری دفای طرحدار که تصویرِ پوست دفِ طبیعی بر روی آن چاپ شده است. از آنجایی که سازِ «دف» وقتی به صورت یک «تابلو» درمیآید، میتواند به نوعی به یک «کالایِ فرهنگی» (۸) و در رده «هنرهای تزئینی» تبدیل شود، بحث درباره کیفیت «رمزگانِ فرهنگی» (۹) آن دارای اهمیت میشود. (۱۰)
به نظر میرسد، عدم استقبال نوازندگان حرفهای دف در نسل جدید به خاطر «همراهی» و «همسانی» با آرایِ استادانشان باشد که شامل چند تن از نوازندگان مشهور دف در دهههای ۶۰ و ۷۰ هستند.
ما در این پژوهش با کندوکاو در نظرات «نسل استادان دف» (نوازندگان مشهور دف در دهههای ۶۰ و ۷۰) سعی میکنیم، دلیل سوگیری نسل جدید دفنوازان را نیز کشف کنیم. هرچند پاسخ دقیق و قطعی به این سوال که: آیا نسل جدید به تقلید از نسل استادانشان به سراغ هدفهای طرحدار نمیروند یا خیر؟ نیازمند تهیه یک آمارگیری فراگیر است ولی اظهار نظر «نسل استادان دف» میتواند احتمال صحیح بودن پیش فرضِ «تقلید نسل جدید از نسل استادان» را تقویت کند.
گردآوری دادهها
در این پژوهش، با تدوین یک پرسشنامه و انجام مصاحبه با شش تن از نوازندگان شناختهشده ساز دف، به گردآوری آراء و نظرات آنان پیرامون دفهای تزئینیافته پرداخته شده است. این پرسشنامه مجموعاً شامل شش سؤال بوده که بهصورت «بله» و «خیر» یا بله و خیرِ مشروط پاسخ داده شده. پرسشنامه به شرح جدول (۱) است.
جدول ۱
تحلیل دادهها
در این پژوهش، «شیوۀ مصرف» (۱۱) دفهای طرحدار به عنوان یک «کالای فرهنگی» موردِ پژوهش قرار گرفته است و از طریق نظرسنجی سعی در شناسایی دلایلِ «میل به تمایزگذاری» در میانِ نوازندگانِ حرفهایِ دف داشتهایم. از دیدگاه نشانهشناسی، «نشانهها خود به استلزامات خاص فرهنگی اشاره دارند»، این موضوعی است که از دیدگاه رولان بارت با عنوان «دلالت استلزامی» شناخته میشود. «بنابراین معنای اشیاء و ابزار در پارهای موارد متضمن مراتب و شئون معناشناسی و دلالتهای انتزاعی وسیع و پیچیده است که به روندهای فرهنگی وابسته است.» در نتیجه از دیدگاه رولان بارت، نظام نشانهها خود مبین ارزشهای فرهنگی و یا ایدئولوژیک هستند (ضیمران، ۱۳۸۲، ۱۵-۱۶).
۱ نظر