محمد حسینی باغسنگانی
مرتضی حنانه، معماری نوین در موسیقی دستگاهی ایران
حنانه جوینده آنات ایرانی شاعرانه…
روزگار جوانی و تأسیس مکتب علمی
مرتضی حنانه، موسیقیدان، آهنگساز برجسته ایرانی و یکی از رهبران ارکستر بود. او در ۱۱ اسفند ۱۳۰۱ در تهران دیده به جهان گشود. پدرش، محمد حنانه، که مؤسس مدرسه ثروت بود، با درک استعداد فرزندش، او را به هنرستان عالی موسیقی فرستاد. حنانه تحصیلات موسیقی خود را در هنرستان زیر نظر غلامحسین مین باشیان آغاز کرد. استادش، اوربانتس، که رهبر ارکستر سمفونیک هنرستان بود، آموزش ساز هورن و شیوه‌های نوشتن جملات موسیقیایی برای سازهای بادی را به او آموخت.
حنانه در سال ۱۳۲۱ خورشیدی از هنرستان عالی موسیقی دیپلم گرفت. در زمان جنگ جهانی دوم، اساتید اهل پراگ ناگزیر ایران را ترک کردند. در این دوران، نزاع میان طرفداران «موسیقی ملی» (موسیقی کلاسیک ایرانی) و «موسیقی علمی» (موسیقی کلاسیک بین‌المللی) در گرفت. حنانه به جریان طرفدار «موسیقی علمی» پیوست. او با همکاری دوستانش و رهبری پرویز محمود، ارکستر سمفونیک تهران را بنیان نهاد. حنانه در سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۲ به رهبری ارکستر پرداخت.
در سال ۱۳۲۸، پس از مهاجرت پرویز محمود به آمریکا، حنانه مسیر فرهنگی خود را به شکلی دیگر ادامه داد. او به همراه غلامحسین غریب، حسن شیروانی و جلیل ضیاپور، مکتب فرهنگی و پیشرو «خروس جنگی» را بنیان گذاشت. این نشریه سنگر مستحکمی برای هنرمندان جوان و پیشرو بود تا از نظرات خود در برابر سنت‌پرستان دفاع کنند.
هارمونی زوج؛ نظریه‌ای از جنس موسیقی ایرانی
نسبتاً مهم‌ترین میراث فکری حنانه، نظریه «هارمونی زوج» بود. این رویکرد هارمونیک، شیوه‌ای نوین در استفاده از مد‌های موسیقی دستگاهی ایران محسوب می‌شد. حنانه معتقد بود که این رویکرد توافق بیشتری با موسیقی ایرانی دارد. هارمونی زوج در حقیقت نوعی پلی‌مدالیته (چندمدالیتی) است. هدف این پلی‌مدالیته، تقویت فواصل ساختاری و شاخص دستگاه‌های ایرانی است.
تم موسیقی ایرانی و روش و هارمونی غربی نقدی بود که او همیشه بر بسیاری از ساخته‌های موسیقیدان‌های هم عهد و حتی پیش از خودش داشت و همیشه به این نظر تکیه داشت که خودش این پردازش دقیق دوگانه تم و هارمونی و غربی را «هارمونی زوج» نامگذازی کرده بود. حنانه معتقد بود معتقد بود با این شگرد می توان موسیقی ایران را انسجامی کاربردی داد. نکته قابل تامل اینکه او هیچگاه در پی تثبیت این نظریه به نام خودش تلاشی نکرد. در رد یا تایید این ادعا می‌باید پژوهش دقیقی انجام شود چرا که نیازمند منبع و نیازمند راستی آزمایی علمی است. می‌توان گفت این قابلیت بیش از هر چیز ادعایی اثبات نشده است. هر چند که فرزند ایشان آنرا تایید کرده باشد. البته بارقه‌هایی از نظرات حنانه درباره این ایده در بخش‌هایی از کتاب «گام‌های گمشده» قابل تامل است.
«هارمونی زوج، هارمونی ابتکاری شخص مرتضی حنانه بر روی موسیقی ایران بود که در ایران آثار بسیاری خلق کرد و بر عواطف بسیاری از ایرانیان تاثیر فراوانی گذاشت. این اولین قدم برای صاحب سبک شدن در موسیقی کشورمان بود؛ یک سبک هارمونیک و زبان موسیقی شخصی که در ایران کاملا منحصر به فرد شد.» (امیرعلی حنانه، گفتگوی هارمونیک)
حنانه ریشه نظریه خود را در اهمیت فاصله چهارم درست در موسیقی ایرانی می‌دانست. این در حالی است که در موسیقی تنال غرب، فواصل پنجم شاخص هستند. او همچنین تأثیرپذیری خود از پلی‌مدالیته آهنگسازانی چون بارتوک و راول را در نظریه‌پردازی خود تأیید کرد. با این وجود، پلی‌مدالیته در آثار حنانه در راستای برجسته‌سازی فواصل مدال به کار می‌رود، که این امر آن را از رویکرد آهنگسازان مذکور متمایز می‌کند.
۱ نظر