محمد حسینی باغسنگانی
حیات بین‌المللی و میراث اجرایی حنانه
موفقیت‌های زودهنگام حنانه در ایران، مسیر تحصیل بین‌المللی را برایش باز کرد. او پس از اجرای آثارش با ارکستر سمفونیک در جشن هزاره بوعلی سینا در سال ۱۳۳۲، مورد توجه شرق‌شناسان قرار گرفت. سفیر وقت ایتالیا بورس هنری آن کشور را به او اعطا کرد.
حنانه در سال ۱۳۳۳ به رم سفر کرد. او به مدت پنج سال در «انستیتوی موسیقی مذهبی مقدس واتیکان» به تحصیل آهنگسازی نزد «مایستر وکاردوچی» پرداخت و در خصوص موسیقی مذهبی ایتالیا پژوهش کرد. در همین دوران در رم، او در کار دوبله فیلم‌های ایتالیایی به زبان فارسی با حسین سرشار همکاری کرد.
پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۰، حنانه در سال ۱۳۴۱ ارکستر بزرگ «فارابی» را بنیان نهاد.
آثار ماندگار:
یکی از آثار مهم حنانه، «سوئیت شهر مرجان» بود که بر اساس قصه‌ای از غلامحسین غریب ساخته شد. اجرای این سوئیت با ارکستر سمفونیک تهران به رهبری روبیک گریگوریان، شهرت فراوانی برای حنانه به همراه آورد. این سوئیت بعدها در شکل آوازی با صدای فرح عافیت‌پور و منیره وکیلی نیز اجرا شد. او پیش از این، آثاری چون فانتزی، کاپریس برای پیانو و ارکستر، و اوراتوریوی «بهرام یشت» را نیز ساخته بود، اما هیچ کدام موفقیت «شهر مرجان» را نداشت.
موسیقی فیلم شاهکارهای برای سینمای ایران
حنانه در عرصه موسیقی فیلم نیز فعالانه کار کرد. آهنگسازی حدود سی فیلم و مجموعه تلویزیونی را در کارنامه دارد. او ساخت موسیقی فیلم را از سال ۱۳۲۷ با فیلم «ایران سرزمین طلای سیاه» آغاز کرد. از جمله آثار مشهور او می‌توان به هزاردستان (علی حاتمی)، تشریفات (مهدی فخیم‌زاده) و تپه‌های مارلیک (ابراهیم گلستان) اشاره کرد. او در سال ۱۳۵۰ برای موسیقی فیلم «فرار از تله» (جلال مقدم) جایزه بهترین موسیقی فیلم را دریافت کرد.
تأثیر بر فرهنگ و هنر امروز
حنانه با ارائه نسبی نظریه «هارمونی زوج»، اولین گام‌های مدون و تئوریک را برای هماهنگی موسیقی دستگاهی ایران با چندصدایی جهانی برداشت. این رویکرد الهام‌بخش آهنگسازان بعدی بود تا ساختارهای سنتی را بدون قربانی کردن هویت مدال، به سمت نوآوری هدایت کنند.
حنانه در کنار دیگر پیشگامان، بخشی از جریان وسیع‌تری بود که فرهنگ ایران را به سمت نوگرایی سوق می‌داد. در دوران او، نهادهای فرهنگی مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و ناشرانی چون محمد زهرایی (مدیر انتشارات کارنامه و نیل)، در حال گسترش و تعمیق فرهنگ مدرن بودند. در فضای ادبی، نویسندگانی مانند اخوان ثالث، شاملو و سیمین بهبهانی نیز فعال بودند.
تأسیس ارکستر فارابی و تلاش او برای آموزش آکادمیک موسیقی در دانشگاه تهران، زیرساخت‌های نهادی لازم برای پرورش نسل‌های جدید آهنگساز و نظریه‌پرداز را فراهم کرد. حتی پس از انقلاب ۱۳۵۷ و تعطیلی موقت دپارتمان موسیقی دانشگاه تهران (که مدتی به «دپارتمان صدا» تغییر نام داد)، این جریان فکری ادامه یافت. امروزه در دپارتمان موسیقی دانشگاه تهران، چهره‌هایی چون محمدرضا درویشی (پژوهشگر) و بسیاری دیگر پویا و پیگیرند که هر کدام در واقع ادامه دهنده راه حنانه به شمار می آیند.
مرتضی حنانه در ۲۴ مهر ۱۳۶۸ در سن ۶۷ سالگی بر اثر بیماری سرطان درگذشت. اما دیدگاه‌های او درباره چندصدایی و لزوم حفظ فاصله چهارم به عنوان مرکز ثقل مدالیته ایرانی، همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین تلاش‌های نظری برای پیوند سنت و مدرنیته در موسیقی ایران باقی مانده است.
منابع
تفضلی، محمدرضا، حسین قنبری، و ایمان فخر. ۱۳۹۹. «رویکرد هارمونیک مرتضی حنانه با نگاهی بر قطعه «بزرگداشت فردوسی».» نشریه هنرهای زیبا – هنرهای نمایشی و موسیقی، دوه ۲۵، شماره ۲.
روزنامه ایران. ۱۳۹۹. «مرتضی حنانه موسیقیدان برجسته درگذشت.» ایران ۲۹ آبان.
سایت وب نوازان. «مرتضی حنانه موسیقیدان و آهنگساز برجسته.»
سایت جماران. مرتضی حنانه، مویه گر یا هزار دستان موسیقی ایرانی
نگاهی به موسیقی شعر نوشتۀ محمدرضاشفیعی کدکنی – ایران نامگ.
ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻧﻈﺮی اﯾﺮان – سامانه مرکز نشر دانشگاه گیلان.
۱ نظر