سجاد پورقناد

درباره آلبوم «بشنو ز مثنوی» باید بگویم که در آغاز کار قرار بود تنها در این آلبوم جواب آواز مربوط به ساز سه تار و بخش تکنوازی را همچون بقیه تکنوازان این آلبوم اجرا کنم ولی آقای رامین بحیرایی پیشنهاد دادند که در ابتدا و انتهای این آلبوم دو تصنیف مجزا که ساخته خودشان بود نیز افزوده شود. وقتی تصنیف اول را برای من خواندند به نظرم رسید که قابلیت‌های خوبی برای چندصدایی دارد.

اگر بخواهیم تا دهه پنجاه موسیقیدانانی را که آثاری پرشمار در عرصه موسیقیِ سیاسی دارند را نام ببریم تنها به نام عارف قزوینی برمی‌خوریم که البته نه در زمینه موسیقی محض یا بی‌کلام بلکه در زمینه ساختِ «موسیقیِ اعتراضی» یا به تعبیر بهتر «تصنیف سیاسی»، حضوری فعال داشته است. شاید عارف به خاطر پیشینه ادبی خود و گردن نهادن بر «اصلِ رسالت اجتماعی» در جامعۀ ادبیات، ساخت آثاری با مضامین روز را لازم می‌دیده و این اشعار نیز بالاجبار با موسیقی او عجین می‌شده ولی اگر او تنها یک آهنگساز بود، شاید هیچ اثری از او حتی با نام یا عنوانی که نشاندهنده ارتباط اثر با مسائل سیاسی و اجتماعی است دیده نمی‌شد.

چند سال پیش در حال صحبت با استاد کاظم داوودیان (آهنگساز) بودم، خاطره‌ای از کلاس استاد دهلوی گفتم؛ ماجرا این بود که از ایشان پرسیدم، با اینکه مدتی شاگرد پیانوی استاد ملیک اصلانیان بودید چرا برای پیانوی سولو قطعه‌ای نساخته اید؟ استاد پاسخ داد: «دانش لازم در این زمینه را نداشتم!»

اما در آن «زمانه عسرت»، هنرمندانی مثل احمد شاملو، سیاوش کسرایی، مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شفیعی‌کدکنی با توانایی مثال زدنی خود در سرودن اشعاری کنایه‌آمیز، بخشی از رسالت اجتماعی خود را در لابلای اوراق سروده‌هایشان گنجاندند و حتی شفیعی‌کدکنی با کنایه‌ای به شاه که خواسته بود شاعران از سرودن اشعار سیاسی دست بکشند را اینگونه به سخره گرفت: «… در این زمانه عسرت به شاعران زمان برگ رخصتی دادند، که از معاشقه سرو و قمری و لاله سرودها بسرایند…» ولی چرا در حوزه موسیقی چنین اتفاقاتی را شاهد نیستیم؟

اشعار زیادی در تاریخ ادبیات ایران درباره مسئله ملی شدن نفت و پیشوای آن دکتر محمد مصدق و البته تلخ کامی شکست دولت ملی او، ثبت شده است که کم و بیش بخشی از آنها را به خاطر داریم اما در عرصه موسیقی آثار انگشت شماری را به یاد داریم که درباره این واقعه ساخته شده است. آیا می‌توان نتیجه گرفت که اهالی ادب نسبت به اصحابِ هنرِ موسیقی (و البته سایر هنرها) دارای تیزبینی و هوش سیاسی بیشتری نسبت به وضعیت روز بوده‌اند؟