«گاه» های موجود در ردیف دستگاهی
در ردیف هایی که ثبت و ضبط شده اند و امروزه در دسترس هستند به اسامی مرکب با واژه «گاه» بر می خوریم: دوگاه، سه گاه، چهارگاه و پنجگاه. دوگاه گوشه ای در آواز بیات ترک (از متعلقات دستگاه شور)، سه گاه و چهارگاه دستگاه هایی مستقل و پنجگاه گوشه ای در دستگاه راست پنجگاه است. این اسامی مرکب با اعداد ترتیبی، منشاء بررسی های مرتضی حنانه بوده است.
نکاتی در بررسی دستگاه ها و آوازها در این مقاله
در این مقاله برای بررسی فواصل و دیگر خصوصیات دستگاه ها و آوازهای موسیقی ایرانی، تنها و تنها به نوع نواختن و نگارش های موجود (ردیف ها) استناد شده است. چنانچه مرتضی حنانه در صفحه ۳۰ کتاب خود به درستی عنوان می کند که «… یک تئوری که ضمانت اجرایی ندارد، چه نتیجه ای از آن می توان گرفت». به عبارت دیگر در تدوین یک تئوری برای موسیقی اجرایی (که در زمان نگارش یک تئوری در حال استفاده و اجراست) باید به «تفسیر» نواخته ها پرداخت و حداکثر در بعضی موارد توضیحاتی را به آن موسیقی «اطلاق» کرد و نه «الصاق». با این توضیحات در این مقاله نگارنده هیچ الزامی در شمول یک مجموعه از قواعد برای کلیه دستگاه ها و آوازها (مثل الزام به دوره های هشت نتی یا وجود نمایان در بالای نت پایان و …) قائل نیست و هر دستگاه و آواز فی النفسه بررسی خواهد شد.
هم چنین در بررسی دستگاه های موسیقی درآمد دستگاه به عنوان مبنای بررسی در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر به عقیده نگارنده هر گوشه در موسیقی می تواند جداگانه مورد بررسی قرار گیرد (سیر جملات، مباحث هارمونی و …)، چنانچه در ادامه گوشه های دوگاه و پنجگاه جداگانه بررسی شده اند.
به دلیل سیستم فواصل منحصر به فرد موسیقی ایرانی، در نام گذاری فواصل از اصطلاحات قدیمی استفاده شده است تا موضوع سیستم کوک در مطالعه دخیل نگردد. این اسامی به شرح زیر است:
الف) بقیه: معادل دوم کوچک، نیم پرده، مثل دو تا ر بمل؛
ب) مجنب: معادل دوم خنثی یا دوم نیم بزرگ ، سه چهارم پرده، مثل دو تا ر کرن؛
پ) طنینی: معادل دوم بزرگ، یک پرده، مثل دو تا ر.
در این نوشته بقیه به صورت حرف کوچک «بـ»، مجنب به صورت حرف کوچک «جـ» و طنینی به صورت حرف کوچک «ط» نمایش داده شده است. هم چنین در فواصل بزرگتر از طنینی از ترکیب حروف فوق استفاده شده است.
کنکاشی در خصوصیات سه گاه
سه گاه در دسته بندی ردیف های موجود یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است. از گوشه های مهم این دستگاه می توان به زابل، مویه و مخالف اشاره کرد. این دستگاه بر روی نت ربعی بسته می شود؛ به این معنی که پرده هایی که ربع پرده با نت طبیعی خود اختلاف دارند (مانند لا کرن یا فا سری و …) نت پایان این دستگاه می باشند. در این بخش سه گاه لا کرن به عنوان مبنای بررسی انتخاب شده است.
۱ نظر