سعید مجیدی
۲- اشتباه علمی در برداشت از مباحث علمی
۲-۱- اشتباه در فیزیک صوت
در فصل یا گفتار ششم کتاب صفحه ۲۶۵ پاراگراف «ماهیت اصوات موسیقی» نوشته شده است:
«صوتی که انسان با دستگاه شنوایی خود درک می کند از جهت درک صوت در مغز برحسب سه مشخصه دامنه، طنین و بلندی صوت درک و دریافت می شود ۱- دامنه: اولین مشخصه صوت موسیقایی دامنه یا همان زیرو بمی آن به عنوان یک محرک ارتعاشی و احساسی پردۀ گوش است. دامنه یکی از ویژگی‌های منبع تولید صوت است و در مورد صدای حلقوم انسانی نتیجۀ ارتعاش تارآواهاست. البته نباید زیروبمی و دامنۀ صوت را با بلندی و کوتاهی صوت، که در واقع عامل آن به انرژی و شدت صوت وابسته است، اشتباه گرفت».
مطالب بالا، درک نادرست و برداشت اشتباه از مباحث پایه ای فیزیک صوت از دو کتاب «مبانی آکوستیک» و «مقدمه‌ای بر آواشناسی آکوستیک» است. نکتۀ اول این‌که، دامنه همان زیروبمی نبوده و به هیچ وجه یک ویژگی صوتی نیستند، بلکه هرکدام ویژگی متفاوتی از اصوات هستند. به بیان دقیق، دامنه از عوامل فیزیکی امواج صوتی و عامل موثر بر شدت و در نهایت بلندی صوت یا مفهوم شنیداری آن است. در حالی که زیروبمی یکی از مشخصه های اصوات در کنار طنین، شدت و دیرند است.
در تعریفی علمی تر از دامنه و البته با ارجاع به همان منابع مورد استفاده ایشان، باید گفت: «دامنۀ نوسان ارتعاش، به معنای اندازۀ جابجایی یک ذره از حالت سکون است که با احساس بلندی و کوتاهی در ارتباط است» (جهانگیری ۱۳۷۴: ص ۱۳).
به بیانی دیگر، در اثر مصرف انرژی بیشتر یا ضربۀ قوی‌تر، دامنۀ موج افزایش یافته و صدا بلندتر به گوش می‌رسد. متاسفانه این اشتباهات در توضیحات و مطالب صفحه‌های ۲۶۷، ۲۶۵، ۲۷۸ نیز ادامه می یابد و مسئله برای مخاطب پیچیده تر می‌شود، زیرا مولف درک و دسته بندی درستی از ویژگی های امواج صوتی (دامنه، طول، بسامد و سرعت) ندارد.
۲-۲-اشتباه در تشریح گلوگاه
اولاً، تشریح و تقسیم بندی کتاب از گلوگاه و حلق در تصویر صفحه ۱۳۲ اشتباه است. به‌علاوه، این تشریح، با توضیحات صحیح گلوگاه در صفحه ۱۶۲ همین کتاب نیز تناقض قرار می‌گیرد.
۳– ادعاهای کاذب
نویسندۀ کتاب چندین بار از جمله در صفحات (۱۱و ۴۳) اظهار کرده‌اند:
«تاکنون منبعی که به‌طور علمی و با تکیه بر شواهد و واقعیت های حنجره به تکنیک های آواز پرداخته باشد وجود ندارد.» یا در جایی دیگر گفته است: «طبق تحقیقاتی که در مورد منابع مربوط به چگونگی تولید صوت و آواز داشته ام کتابی در مورد فرایند شکل گیری صوت به صورت علمی نوشته نشده است» یا «آنها به ذکر کلیات و آن هم از دید هنری پرداخته اند».
اگر منظور ایشان از عبارت مبهم «چگونگی تولید صوت»، چگونگی تولید آواهای زبان فارسی است، در رد این ادعاها باید گفت کتابهای علمی ارزشمندی در بیست، سی و چهل سال پیش و در موضوع آواشناسی به چاپ شده است، از جمله به ترتیب تاریخی میتوان از «آواشناسی فیزیکی زبان فارسی» اثر دکتر ساسان سپنتا، «آواشناسی زبان فارسی» اثر دکتر یدالله ثمره و «آواشناسی» دکتر علی‌محمد حق‌شناس و… نام برد.
اگر هم منظور ایشان صوت در مفهوم فیزیکی آن است، باز هم کتاب های ارزشمندی در این حوزه، سالها پیش چاپ شده است. اما اگر منظور نبود کتابی علمی و آموزشی فقط در حوزۀ آواز است، باز هم باید متذکر شد، حدود دو دهه پیش از کتاب ایشان، کتاب ارزشمند «خودآموز علمی آواز ایرانی» (همراه با دو کاست) اثر علی‌محمد تهرانی را موسسۀ فرهنگی هم آوا سال ۱۳۷۴ منتشر کرده است و اگر قرار باشد به عنوان نخستین پژوهش علمی با بهره‌گیری از مباحث امروزین در آموزش آواز فضل تقدمی قایل باشیم و مدالی بر گردن کسی بیاویزیم، این مدال زیبندۀ جناب علی‌محمد تهرانی است.
همچنین می توانم به کتاب آوازخوانی (دانش صداسازی و خواندن) اثر هوگو پینکستربور اشاره کنم که چند سال پیش، نگارندۀ این مقاله آن را ترجمه کرده است. کتابی عام و پایه، دربارۀ خواندن برای سبک‌های مختلف که در برگردان آن، به‌ویژه در مباحث آواشناختی منطبق بر زبان فارسی تلاش فراوان شده است، یا به‌عنوان نمونه‌ای دیگر میتوان از کتاب تکنیک آواز، اثر لارا برانینگ نام برد، که با سه ترجمه (از جمله ترجمۀ نگارندۀ این مقاله) از سالها پیش در بازار موجود است و آنچه از مقدمۀ کتاب مذکور برمیآید، تمرین‌ها و روش آن، بر پایۀ علوم پزشکی و راهنمایی‌های متخصصان گوش، حلق و بینی طراحی شده است. اما اگر قرار باشد منکر زحمات پیشینیان باشیم، بحث دیگری است.
۱ نظر