گفتگوی هارمونیک
کتاب موسیقی کُرال ایران، به قلم حمید عسکری رابری توسط نشر آبان منتشر شده است. نویسنده در پیشگفتار این کتاب می نویسد: در پاییز سال ۱۳۸۶، بههنگام نگارش پیشنهادۀ رسالۀ دکتری با عنوان «تنظیم آوازهای محلی برای گروه کُر در موسیقی قرن بیستم» از استاد راهنما، خانم پروفسور سوتلانا سرکیسیان خواهش کردم که اجازه دهد فصلی هم به موسیقی کُرال ایران اختصاص یابد. ایشان تحقق این خواسته را مشروط به منابع مکتوب (بهویژه پارتیتور آثار کُرال آهنگسازان ایرانی در ژانر تنظیم آوازهای محلی) کردند.
جستجوی منابع آغاز شد ولی چندان نتیجهبخش نبود. (۱) به یاد دارم که در این خصوص با زندهیاد آلفرد ماردویان، آهنگساز و رهبر کُر، که در آمریکا سکونت داشت، تماس گرفتم و ایشان هم از سر لطف آرشیوی از آثار خود را از طریق دوست عزیز، آقای کیوان حیدری برایم ارسال کردند؛ که البته شامل همۀ آثار ایشان نبود.
علت را جویا شدم؛ آقای ماردویان پاسخ داد که «در آن زمان آثاری که نوشته میشد در اختیار گروهها قرار میگرفت و کسی به فکر جمعآوری و چاپ آنها نبود»، و این نقطۀ آغازی شد بر دغدغه و جستجویی که بعدها گسترۀ موسیقی کُرال ایران را در برگرفت.
در پاییز سال ۱۳۹۶، فرصتی پژوهشی برای «مطالعۀ تاریخی و تحلیلی موسیقی کُرال ایران» از سوی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور حاصل شد که این کتاب در واقع نتیجۀ آن پژوهش چندساله است. در فرآیند تحقیق، فقدان منابع مکتوبِ موسیقی کُرال ایران، محدودیتی بزرگ بهشمار میرفت، اما خود به فرصت گفتگو با موسیقیدانان ایرانی انجامید که با طرح دیدگاههای ارزشمندشان شناختی دقیقتر از وضعیت موسیقی کُرال ایران بدست آمد و نظراتشان افقهای جدیدی گشود.
دکتر حمید عسکری رابری در دیباجه این کتاب می نویسد:
موسیقی کُرال (۲) پیشینۀ کوتاهی در موسیقی معاصر ایران دارد. «سه داستان شاهنامه» برای گروه کُر و ارکستر سمفونیک، ساختۀ غلامحسین مینباشیان، نخستین اثر کُرال فارسی است که در مهرماه ۱۳۱۳ با همراهی گروه کُر به رهبری نیکل گالاندریان اجرا شده است؛ و نخستین گزارش از شکلگیری گروه کُر فارسیزبان به تأسیس کُر هنرستان عالی موسیقی به رهبری روبن (روبیک) گریگوریان، در سال ۱۳۲۵ مربوط است. گریگوریان، همچنین چند آواز محلی ایرانی برای کُر هنرستان عالی موسیقی تنظیم کرده است که اولین نمونههای کُرال آکاپلا در تاریخ موسیقی ایران بهشمار میروند.
ظرفیتها، امکانات و جاذبههای گروه کُر سبب شده که در دهههای گذشته، آهنگسازان ایرانی برای کُر آثاری بنویسند و یا از گروه کُر در ساختار آثار موسیقایی نظیر اپرا، کانتات، سمفونی، و نظایر آن استفاده کنند. با اینهمه، آثار کُرال آهنگسازان ایرانی، بنا به دلایل متعددی، کمتر مورد توجه پژوهشگران موسیقی معاصر ایران قرار گرفته و در نتیجه، سیمای موسیقی کُرال ایران پوشیده مانده است. از این رو، فقدان منابع مکتوب و عدم دسترسی مطلوب به آثار کُرال آهنگسازان ایرانی، موجب شده تا امروزه آهنگساز کُرالنویس، از یافتههای موسیقی کُرال ایرانی محروم مانده و در مسیر خلق اثر، تکیهگاههای مطمئنی نداشته باشد.
پی نوشت
۱- با وجود محدودیت منابع، فصل پنجم رساله مذکور به تنظیم آوازهای محلی ایرانی اختصاص یافت و نهایتاً سال ۱۳۹۱ در انستیتوی هنرهای زیبای آکادمی ملی علوم ارمنستان با موفقیت خاتمه یافت. از فصل پنجم این رساله، مقالۀ «سیر تطور تنظیم آوازهای محلی ایرانی برای گروه کُر و رهیافتهای نوین» در نشریۀ هنرهای نمایشی و موسیقی دانشگاه تهران منتشر شد و منتخبی از سایر فصول بههمراه یافتههای جدید در کتاب «شیوههای تنظیم آوازهای محلی برای گروه کُر» توسط انتشارات فرهنگستان هنر به زیور طبع آراسته گردید.
۲- در متون ادبیات موسیقی معاصر ایران، به جای موسیقی کُرال از برگردانهای «آواز جمعی»، «آواز گروهی»، «همسرایی»، و «همآوایی» نیز استفاده شده است.
عجیب است که دکترعسگری در این کتاب با کسی به نام امیرآهنگ مصاحبه کرده اند حتما نمی دانستند که او کیست . برای اطلاع علاقمندان به کر باید بگویم که من مدتی در یک گروه کر که در فرهنگسرای بهمن بود و بعدا از آنجا به طرز خاصی اخراج شد شرکت داشتم . امیر آهنگ نه توانایی خواندن دو نت سالم را داشت نه اصلا می توانست حتی درست صحبت کند . جدا از اینکه یک لهجه لاتی داشت در گفتن صحیح حرف هم مشکل اساسی داشت . بعد از اخراج از فرهنگسرای بهمن یک گروه سرود تشکیل داد تا در بیست و دوم بهمن در خیابان سرود بخوانند . بعدا دیدم اسم این گروه را گذاشته بزرگترین گروه کر ایران !!! خوشبختانه در همین کتاب مصاحبه ای کرده که مشخص است چقدر هم بی سواد و در عین حال پر ادعا است . تحصیلاتش تا دیپلم بوده ولی در حد دیپلم هم سواد ندارد فقط همین بخش کتاب را بخوانید: “عناصری مانند ریتم، ملودی، هارمونی، بافت” ریتم و ملودی را خارج از هم می داند و مشخص است که نمی داند ملودی خودش ریتم هم دارد بعد گفته هارمونی و بافت و نمی داند هارمونی خودش یکی از زیر مجموعه های بافت است !
کاش دکترعسگری بیشتر دقت می کردند و اصلا با افرادی که تحصیلات آکادمیک ندارند مصاحبه نمی کردند البته می دانم که به ایشان هم به دروغ گفته رهبر بزرگترین گروه کر ایران بوده است !!
جامعه موسیقی در ایران باید متوجه افرادی باشد که ادعاهای اغراق آمیز دارند . باید توجه داشت که همیشه زمانی که این افراد مشغول معرفی رزومه خود هستند از آنها نمونه کار به صورت تصویری بخواهید . از این آقا یک فیلم در اینترنت وجود دارد که دارد یک ارکستر را در حد کلاس اول دبستان رهبری می کند حتما ادعا می کند که رهبر یک ارکستر سمفونیک هم بوده است . شانس آوردیم که فیلم این کنسرت وجود دارد و بهترین سند برای بی سواد بودن این آقا است .