گفتگوی هارمونیک
البته مکتب منتظمیه در موسیقی از اواخر دوران عباسی و با پیدایش صفیالدّین اُرمَوی شکل گرفت ولی اوج شکوفایی این مکتب در هنر موسیقی در زمان تیموریان و با تکیه بر تواناییها، نوآوریها و خلاقیت مثالزدنی عبدالقادر مراغهای اتفاق افتاد. با اینکه فرهنگ موسیقی ایرانِ تیموری بسیار بر فرهنگ موسیقی ترکی تأثیر گذاشت و آنرا برای همیشه متحول کرد و تغییر داد، متخصصان امروزِ تاریخ موسیقی ترکیه اشارهای به این موضوع نکرده و مورخان و پژوهشگران برجستهای همچون رئوف یکتابیگ یا مراد بارداقچی و دیگران که بهگونهای معیار شناخت موسیقی اصیل ترکی محسوب میشوند هیچ اشارهای به این مطلب نمیکنند که جای بسی تعجب است و متأسفانه متخصصان و پژوهشگران برجستۀ ایران هم در این مورد سخن چندان مؤثری بیان نکرده یا حتی مجذوب سنّتهای موسیقی ترکیه شدهاند تاجاییکه امروز موجی از ترکیگرایی را در موسیقی ایران میبینیم که به سنّتهای اصیل موسیقی ایران در دورۀ قاجار پشت کرده آنرا بعضاً سبک شمرده بهدنبال گذشتههای موسیقی خود در سنّت موسیقی امروز ترکیه میگردند که جای بحث و تبادل نظر بیشتری دارد.
آنچه امروز در موسیقی کلاسیک ایران رواج دارد واقعیتی انکارنشدنی و نشاندهندۀ ذوق و سلیقۀ ایرانی طی قرنهای گذشته است که امروز به عالیترین شکل خود، ردیف موسیقی ایران، به ما رسیده است و ظرفیتی منحصربهفرد را برای نوآوری و خلاقیت پیشِروی موسیقیدان عصر کنونی در ایران قرار میدهد.
صد البته بهعلت ثبات در دربار عثمانی و آشفتگی و هرجومرج سیاسی در ایران، وامدهندگی موسیقی ایرانی بهسبب مهاجرت موسیقیدانان برجستۀ ایران بهسوی دربار عثمانی به موسیقی ترکی بسیار زیاد بوده تاجاییکه امروزه ترکها عبدالقادر مراغهای را که از موسیقیدانان مطرح ایران در دورۀ تیموری بوده پدر موسیقی امروز ترکیه میخوانند.
آنطور که از رسالات اواخر دورۀ صفویه تا اوایل دورۀ قاجاریه بر میآید به دلایلی نهچندان معلوم موسیقی ایران از دورۀ صفویه راه خود را از سایر فرهنگهای همجوار و همزاد خود در حوزۀ تمدنی فارسی_ ترکی_ عربی جدا کرد و این موضوع را میتوان بهوضوح در اوایل دورۀ قاجاریه در موسیقی ایرانی مشاهده کرد. یکی از بارزترین این تحولات تغییر نظام متریک_ ریتمیک موسیقی ایران از شکل اصول در دورۀ صفویه به آنچه در دورۀ قاجاریه شاهد هستیم بوده است.
درحالیکه موسیقی ایران میرفت تا نظام ریتمیک جدیدی را تجربه و گزینش کند، موسیقی ترک در عثمانی همچنان به سنّتهای دورۀ عبدالقادر و بعد از او پایبند بود و اگر هم تنوع و نوآوری انجام میشد، نگاهْ همان نگاهِ ایقاعی براساس سنّت موسیقی مکتب منتظمیه و با حفظ واژۀ اصول بود. ازاینرو، سنّت موسیقی ترکی بهعلت ارتباط بسیار نزدیک با سنّت موسیقی ایرانی در دورۀ تیموری، بهویژه از طریق مهاجرت موسیقیدانان برجستۀ ایران، بالقوه میتواند ما را در شناخت موسیقی قدیم ایران بیش از هر همسایهای در اطرافمان یاری رساند ولی این دست پژوهشها و شناخت حاصل از آنها نمیتواند واقعیتی را که امروز در موسیقی ایران رواج دارد بهکلی تغییر داده یا نفی کند.
۱ نظر