گفتگوی هارمونیک
صبا از نخستین پژوهندگان و گردآورندگان آهنگها و ترانههای محلی ایران بود و بسیاری از نواهای محلی را با تلاش فراوان گردآوری کرد و اگر زحمات طاقت فرسا و مسافرتهای وی به نقاط دوردست صفحات شمالی ایران نبود، آهنگها و ترانههای محلی این مناطق از بین میرفت و در حافظه موسیقایی کشور ثبت نمیشد.
صبا جزو نخستین نوازندگانی بود که در توسعه و پیشرفت نوازندگی چهارمضرات به عنوان یکی فرمهای بر طرفدار و رایج موسیقی برای اقدامات ارزندهای انجام داد.
او جزو نخستین موسیقیدانانی است که درباره سازسازی ساختمان و اصلاح صدای سازها به پژوهش پرداخت و در این و در این خصوص مقاله منتشر کرد. نیز جزو نخستین کسانی است که به موسیقی و شعر عامیانه و مردم پسند پرداخت و آنرا وارد موسیقی ایران کرد.
با توجه به اهمیت صبا و خدمات ارزنده او به موسیقی ایرانی بسیار شایسته است که شخصیت اندیشهها و اقدامات او برای نسل جدید به خوبی تبیین شود و این امر مستلزم دستیابی به اطلاعات و آگاهیهای جدید درباره اوست. البته این نکته را نیز باید متذکر شویم که صبا از معدود موسیقیدانانی است که چه در زمان حیات و چه پس از درگذشتاش، کوششهای فراوانی جهت شناساندن وی انجام شد.
بر همین اساس، کتب و مقالات ارزشمندی نیز درباره درباره او، زندگی و آثارش و همینطور زندگی او منتشر شده است.
نگارنده ضمن تقدیر از آثار ارزنده صباپژوهان پیشین به منظور شناسایی بیشتر صبا، کتاب حاضر را که حاوی نکات بعضاً نو یافته است، به محضر علاقهمندان عرضه می دارد. این کتاب حاوی دو بخش است: در بخش اول که حاصل بررسی و جستجوی گسترده نگارنده در روزنامهها و مجلات بعضاً دشوار باب یا کمیاب است. هرگونه خبر مرتبط با ابوالحسن صبا، اعم از اعلان و گزارش کنسرتهای فعالیتهای هنری، زندگی و آثار، خاطرات و مسائل مربوط به درگذشت خاکسپاری و مجالس یادبود و نیز نوشته های پژوهشگران درباره وی گردآوری شده است.
از جمله نکات برجستۀ این بخش گردآوری نوشتهها و مقالات صبا، دربارۀ «سنتور»، پنج ضربی و هفت ضربی و نواختن رنگ است که در بردارنده نکات سودمندی برای علاقهمندان خواهد بود. بخش دوم کتاب نیز اختصاص به اسنادی دارد که از آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران استخراج و بازخوانی شدهاند. کتاب فرارو در کنار آثار، پیشین با ارائه اخبار اسناد و نکات نویافته و منتشر نشده، موجب شناخت بیشتر ابوالحسن صبا میشود و دریچه جدیدی به روی محققان و علاقهمندان این موسیقیدان بزرگ میگشاید.
باتشکر از نگارنده مقاله؛ گزاره “جزو نخستین کسانی است که به موسیقی و شعر عامیانه و مردم پسند پرداخت و آنرا وارد موسیقی ایران کرد” به نظر بنده نادرست است. موسیقی ایرانی دوره قاجار و پهلوی نخست کاملا مردمی بود. نخبه گراییِ تصنعی از دوره پهلوی دوم به خصوص پس از انقلاب، باعث قبض و محدودیت موسیقی ایرانی شد.