محمدرضا مقدم
نوع نگاه به ردیف معمولاً همراه با تعصب است؛ آیا به این موضوع فکر کرده‌اید که ممکن است برخی از مدرسان نسبت به ویرایش و بازنویسی شما نقد داشته باشند؟
قطعاً هر اثر منتشرشده‌ای عده‌ای موافق و مخالف دارد. اتفاقاً به پیشنهاد یکی از دوستان برای این کتاب در اواخر اردیبهشت ۱۴۰۳ جلسۀ نقد و بررسی و پرسش و پاسخ با حضور عده‌ای از دوستان اهل فن و مخاطبان سنتورنواز داریم و البته انتقاد سازنده مفید فایده خواهد بود. نقدهای متعصبانه هم نشانگر اهمیت موضوع در اذهان اجتماع است و هم اینکه کتاب آنقدر مهم بوده که به آن واکنش نشان دهند!
بخشی از کتاب به اسناد، عکس‌ها و مطالب جدید در مورد استاد صبا اختصاص دارد؛ جمع‌آوری این اسناد چگونه صورت گرفت و چه شناخت جدیدی از مرحوم صبا در اختیار مخاطب می‌گذارد؟
بخشی از این اسناد مقدمه‌ها و توضیحات چاپ اول و دوم دوره‌های چهارگانۀ ردیف سنتور صبا است که متأسفانه طی تجدید چاپ‌ها تدریجاً حذف شده بودند تا در ویرایش استاد پایور به‌کلی حذف شدند!؛ مقدمه‌های خود صبا بر کتاب‌هایش، توضیحات رسم‌الخط نگارش نت‌ها و…
استاد پایور در مقدمۀ ویرایش خودشان از ردیف سنتور استاد صبا مرقوم کرده بودند چون قرار است هنرجویان پیش از تحصیل ردیف سنتور استاد صبا کتاب‌های دستور سنتور و دورۀ ابتدایی سنتور را بنوازند و در آنجا توضیحات علائم آمده، در اینجا از شرح علائم نت پرهیز شده است. البته نه توضیحی برای نحوۀ اجرای علائم در کتاب دورۀ ابتدایی سنتور تألیف استاد پایور آمده و نه برای نوازندگان خارج از مکتب آموزشی ایشان الزامی برای تحصیل این دو کتاب پیش از نواختن ردیف سنتور استاد صبا وجود دارد.
باری، مطالعۀ توضیحات رسم‌الخط نگارش صبا در دو چاپ اول دورۀ اول و نیز صفحاتی از چاپ‌های اول هریک از دوره‌های چهارگانه که در ویرایش کنونی آورده‌ام نشان می‌دهد علائم و طرز نگارش و همچنین اشعار به‌کاررفته در ردیف صبا از قدیم تاکنون دستخوش تغییراتی شده‌اند.
یکی از اسناد دست‌اولی که در کتاب حاضر برای اولین‌بار چاپ شده دست‌نویس‌های استاد صبا برای آقای داریوش ثقفی است که در آن قسمت‌هایی از دوره‌های اول و دوم را به ایشان درس داده‌اند. در کتاب حاضر محتوای این نوشته‌ها با نسخۀ چاپ‌شدۀ ردیف صبا مقایسه شده و این قیاس نشان می‌دهد خود صبا نیز در نگارش ردیفش، از جهت محتوا و اشعار و علائم نت‌نگاری، ذهنی پویا داشته و به ردیف نگاه صلب و منجمد نداشته است. دستخط‌هایی از داریوش ثقفی هم از دستگاه همایون و آواز اصفهان را در ویرایش فعلی آورده‌ام که ایشان آنها را از نسخۀ پیش از انتشار کتاب‌های صبا رونویسی کرده بودند و محتوای آنها نیز با نسخۀ چاپی تاحدی متفاوت است. در چهارگاه نیز گوشۀ زابل گبری به‌چشم می‌خورد که در نسخۀ چاپی چهارگاه نیامده است.
قسمتی دیگر از اسناد یادی است از دیگر افرادی که در تهیۀ مطالب، ویرایش و آماده‌سازی فنی دوره‌های چهارگانۀ ردیف سنتور صبا نقش داشته‌اند. استاد پایور برای ویرایش و انتشار کتاب‌های صبا نقش مؤثری داشته‌اند اما تنها فردی نبوده‌اند که در نگارش و آماده‌سازی این ردیف‌ها به صبا یاری رسانده‌اند. در ویرایش استاد پایور، به سهو یا عمد، هیچ نامی از سایر افرادی که در ویرایش یا آماده‌سازی دوره‌های سنتور کوشش کرده‌اند ذکر نشده است.
بنده سعی کردم از این افراد نیز یاد کنم. در چاپ اول دورۀ اول سنتور که در سال ۱۳۲۸ در زمان حیات صبا به چاپ رسیده صبا در پایان توضیحات می‌نویسد قسمتی از ضربی‌ها اقتباس از مرحوم استاد حبیب‌الله سُماعی است؛ توضیحی که در چاپ دوم کتاب، به کوشش فرامرز پایور و داریوش صفوت در سال ۱۳۳۷ حذف شده! بنده در اینجا علاوه بر حبیب سماعی، شرح حال و تصاویری از شاگردان حبیب سماعی را که به صبا در تهیۀ مطالب ردیف سنتور کمک کرده‌اند درج کرده‌ام.
۱ نظر