سعید یعقوبیان
برونو نتل و کارول بابی راکی نیز در مقاله‌ی ارزشمند خود با عنوان «روابط درونی میان اجزای دستگاه شور»، گوشه‌های اصلی این دستگاه را در سه بلوک گنجانده‌اند که این بلوک‌بندی بر اساس نحوه‌ی توزیع گوشه‌های اصلی مشترک در ردیف‌ها (هجده نمونه ردیف مورد استفاده در این پژوهش) بنیان نهاده شده‌است.
البته با توجه به رویکرد مقاله‌ی مورد اشاره در مقایسه‌ی ردیف‌ها، به ماهیت مدال هر بلوک اشاره‌ای نشده است، اما وجود سه بلوک در ارائه‌ی تصویر کلی دستگاه شور در کار نتل و بابی راکی، جالب توجه است. بر اساس ترتیب قرارگرفتن بلوک‌ها، دو الگوی کلی در ردیف‌های دستگاه شور در قالب جداول زیر استخراج شده است (نتل و بابی راکی، ۱۳۸۸: ۱۸۱ – ۱۸۲):
مقایسه دو جدول فوق حاکی از آن است که یگانه تفاوت این دو الگو در جابهجابودن بلوک‌های دوم و سوم است. حال با توجه به اینکه گوشه‌های درون هر بلوک با سه مد اصلی پیش‌گفت مطابقت دارند، الگوهای مطرح‌شده در این پژوهش را بر اساس این سه مد نشان می‌دهیم:
در پژوهش مورد اشاره، از نمونه‌های الگوی اول، ردیف میرزاعبدالله و موسی معروفی و از نمونه‌های الگوی دوم، ردیف‌های دوامی و کریمی نام برده شده است(همان: ۱۸۱). همان‌گونه که ملاحظه می‌شود نمونه‌های الگوی اول از ردیف‌های سازی و نمونه‌های الگوی دوم از ردیف‌های آوازی‌اند، اما در پژوهش مذکور همه‌ی ردیف‌ها بدون دسته‌بندی خاصی (از جمله سازی و آوازی) با یکدیگر مقایسه شده‌اند.
تشخیص دو الگوی متفاوت در بین ردیف‌ها در کار نتل و بابی راکی ، خود نشان‌دهنده‌ی آن است که ردیف‌های دستگاه شور در دو گروه کلی می‌توانند تقسیم‌بندی شوند. می‌توان گفت هر ردیف با یکی از الگوهای فوق سازگار است؛ اگر ردیف سازی باشد، با الگوی اول و اگر آوازی باشد، با الگوی دوم سازگار خواهد بود که البته به این مورد در کار نتل و بابی راکی اشاره‌ای نشده است.
در ادامه نشان داده خواهد شد که الگوی دوم برای دستگاه شور الگوی صحیح‌تر و منطقی‌تری است. همان‌گونه که در مقدمه آمد، تشخیص همان الگوی اول نیز، در ردیف‌های سازی دارای موانعی است و تفاوت ساختار ردیف‌های سازی و آوازی دستگاه شور، به جابهجابودن بخش‌های دوم و سوم هر الگو محدود نمی‌شود، بلکه بخش اول در درون خود نیز دارای ابهاماتی است که در ادامه تشریح خواهند شد.
۱ نظر