مروری بر آلبوم «پارتیتاها برای ویلن سولو یوهان سباستین باخ»

شاخصه‌های مفقود

افشین ذاکر، ویلن‌نواز ایرانی، سه پارتیتای یوهان سباستین باخ، این به قول ژرژ اِنِسکو «هیمالیای ویلن‌نوازها» (۱) را نواخته و ضبط کرده است. برای هر نوازنده‌ای اجرای قطعاتی از مجموعه‌ی سونات‌ها و پارتیتاهای باخ برای ویلن کاری متهورانه است، نه به دلیل دشواری فنی صرف این قطعات (که می‌دانیم سخت‌ترین نیستند و نمونه‌های سخت‌تری هم در رپرتوار امروزی ویلن‌نوازها هست)، بلکه علاوه بر آن، به دلیل درک موسیقایی گسترده‌ای که برای دریافت ژرفای زیباشناختی‌شان و به ظهور رساندن آن در یک اجرا لازم است.

آلماند پارتیتای اول که آغاز می‌شود، گذشته از کیفیت پایین صدادهی تُن‌های منفرد (بخش دوبلِ آلماند بهترین مثال است)، نخست تمپوی پایین‌تر از معمول قطعات خودنمایی می‌کند (شاید جز یک اجرای از لحاظ کندی اغراق‌آمیزِ لئونید کوگان نمونه‌ی مشابهی به یاد نیاید) و سپس تضادی در واضح نگه داشتن ریتم در عین انعطاف درونی عبارت‌بندی. در همان حال که تمپوی کلی کند است ریتم درونی عبارت‌ها در تعادل با آنها قرار نمی‌گیرد و نوعی شتابزدگی (نمونه‌ی بارزش: فیگور سه‌لاچنگ-دولاچنگ نقطه‌دار معروف آلماند) بیش از حدود انعطاف ممکن پدیدار می‌شود. در نتیجه روند موسیقی پاره پاره می‌شود و قطعه‌ها روانی‌شان را از دست می‌دهند.

وضوح و استقلال خطوط مختلف شاهکار چندصدایی باخ برای ویلن تنها چندان در اجرای ذاکر در کانون توجه نیست. لکنت حاصل از ایزوله کردن عبارت‌ها در فرایند پیش‌گفته و صداگیری‌ای که به هنگام ظهور آکوردها توان برجسته و شفاف‌‌سازی خطوط مهم را ندارد، موجب می‌شود روند تغییر بافت از مونوفونی به پلی‌فونی و برعکس اصلا منسجم نباشد؛ درست وارون آنچه آهنگساز خواسته و حد نهایی پتانسیل درونی قطعات است. بدین ترتیب پارتیتای اول به شکل یک ملودی در می‌آید که هر از گاهی با آکوردی تزئین شده است. اما بیش از آن، بیش از هر جای دیگر، ایرادها در شاکُن مشهور و شاعرانه‌ی پارتیتای دوم فلج‌کننده می‌شود. سرانجام، افشین ذاکر با چنین اجرای پراشکالی (نه فقط در مثال‌های یادشده بلکه سراسر پارتیتاها) این قطعات ژرف را از دست یافتن به شاخصه‌های بیانی و عاطفی و زیبایی ناب نهفته‌شان بازمی‌دارد.

پی نوشت

۱- نقلِ سرژ بلان شاگرد انسکو در کتاب « J.S. BACH 6 Sonatas & Partitas for Solo Violin» ص ۵.

نویز

***

گقتگوی هارمونیک

آلبوم «پارتیتاها برای ویلن سولو» شامل پارتیتاهای باخ برای ویولن با اجرای افشین ذاکر است. این اولین آلبوم تکنوازی افشین ذاکر است. انتشارات موسسه فرهنگی هنری هنر آفرینان آوای جم این آلبوم در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده است.