گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

تکنیک های نی و محدودیت های آن (۲)

در شماره قبل گفتیم که اگر ما پنج سوراخ روی نی را آزاد گذاشته و فقط یک سوراخ پشتی را ببندیم، هر نتی که در این حالت از انگشت گذاری تولید می شود نام آن نت روی نی گذاشته می شود یعنی اگر این نت “فای دیاپازون” بود، این نی را “فا کوک” می نامیم و به همین ترتیب تمامی نی ها به این صورت نامگذاری می شوند. با این حال می بایست پذیرفت که نامگذاری بر اساس این نوع انگشت گذاری هیچگونه مطابقتی با اصول سازشناسی نداشته و اگر قرار است انگشت گذاری ملاک قرارگیرد، بهتر است حالت دست بسته یعنی حالتی که تمام سوراخها را گرفته ایم (طبق نظر دکتر حسین عمومی) مبنای نامگذاری گردد.

در نتیجه نی “سل کوک” مطابق اصطلاح رایج را باید نی “دو کوک” و نی “فا کوک” را نی “سی بمل کوک” بنامیم. در طی این نوشته سعی می شود مبنای دوم مورد استفاده قرار گیرد. حال به شرح مفصل عواملی که باعث تغییرات جزئی در کوک نی می شوند می پردازیم.

۱_ شدت و ضعف دمیدن: قاعده کلی در این رابطه در سازهای بادی این است که هرچه نوازنده با شدت بیشتری بدمد، ‌کوک بالاتر (زیرتر) رفته و هرچقدر از شدت دمیدن خود بکاهد، به همان مقدار کوک ساز، بم می شود. نی نیز از این قاعده مستثنی نیست که البته باید در نظر داشت این نوسان کوک در نی محدود و حداکثر تا نیم پرده با حفظ کیفیت صدایی قابل تغییر است. نکته دیگر در این رابطه این است که تغییر کوک با این شیوه در صداهای دوم و سوم و نیز صدای بم نرم کمی محسوس تر از صدای اول است. به این معنا که تغییر کوک در این صداها با فشار کمتری نسبت به صدای اول صورت می گیرد.

۲_ کشش لب ها: این عامل نیز مانند شدت دمیدن میتواند باعث تغییر کوک حداکثر تا نیم پرده گردد. به این صورت که هرچقدر لب های پائین و بالا بازتر و کشیده تر باشد کوک بالاتر و هرچقدر لب ها جمع و فضای خروجی صدا از دهان نسبت به حالت طبیعی کوچکتر باشد کوک پائین تر می آید. نوازندگان نی برای این کار از دو روش کلی استفاده میکنند. عده ای فقط قسمتی از لب های خود را که نی در آن قسمت از دهان قرار می گیرد، باز کرده که این کار تاثیر محسوس تری در تغییر کوک دارد؛ به این ترتیب که ایجاد کوچکترین فضای باز از آن قسمت از دهان، باعث تغییر کوک بطور بسیار محسوسی می گردد.

البته این روش فقط برای بالا بردن کوک استفاده می شود. عده ای نیز از قسمت دیگر فضای دهان خود که در حین نوازندگی بطور طبیعی باز است، برای تغییر کوک استفاده می کنند. در این روش نوازنده باید مقدار بیشتری از لب های خود را کشیده و فضای بیشتری دهان خود را نسبت به حالت طبیعی برای تغیییر کوک باز نماید.

به نظر می رسد از لحاظ ظاهری و اشل نوازندگی روش اول برای بالابردن کوک اصولی تر و بهتر است؛ چراکه نوازنده در این روش نیازی به کشیدن بیش از حد لب ها و دهان خود نداشته و فقط با ایجاد مقدار کمی فضای باز و بدون اینکه بیننده متوجه شود کوک ساز را تغییر می دهد. ولی برای پائین آوردن کوک تنها روش دوم است که می توان بکار برد تا حدی که صدای ساز از حالت طبیعی خود خارج نشود.

نکته قابل توجه در این حالت این است که نوازندگانی که تبحر و تسلط کافی بر روی صدای نی و کنترل آن دارند می توانند از این روش به کمک کم یا زیاد کردن شدت دمیدن، کوک ساز را حتی تا سه چهارم پرده و در مواقعی تا یک پرده بم تر یا زیرتر کنند،‌ بطوریکه از کیفیت صدایی ساز کاسته نشود.

البته این کار بیشتر در صدای اول قابل اجراست،‌ چراکه در صداهای دوم و سوم درعین حالی که در کشیدن لب ها یا باز کردن دهان همانند صدای اول محدودیت نداریم ولی در کم یا زیاد کردن شدت دمیدن با محدودیت مواجه هستیم. چون اگر بطور مثال در صدای دوم از یک حد، ‌شدت دمیدن خود را بیشتر کنیم، وارد صدای سوم میشویم و بالعکس.

۳_ اندازه سر نی: در روش دندانی که در مقالات گذشته شرح آن آمده است، چون غالباً سر نی بین دو دندان پیشین فوقانی قرارمی گیرد این قسمت (که ممکن است از جنس خود نی باشد یا لوله هایی از جنس فلز یا پلاستیک)، نقش بسیار مهمی در تولید و کیفیت صدا و نیز کوک ساز ایفا می کند. در خصوص کیفیت صدا قبلاً بحث شده اما از نظر کوک باید گفت اندازه استاندارد و متداولی که به سر نی جهت قرار گرفتن در بین دندان ها اضافه می شود، بسته به اندازه دندان های هر شخص بطور میانگین از ۴ تا ۸ میلیمتر قابل تغییر است، بطوریکه تمام این قسمت اضافه شده بین دندان ها قرار گرفته و نیز از این حد بیشتر نباشد تا به لثه ها آسیب رساند.

حال چنانچه اندازه استاندارد را اضافه یا کم کنیم و بطور مثال قسمت اضافه شده را ۲ سانتی متر قرار دهیم، در نتیجه طول نی،‌ اضافه شده و کوک ساز، بم تر خواهد شد.

معمولاً در مواقعی که نوازنده با تغییر کوک در ارکستر مواجه شده و نمی خواهد از روش های قبلی استفاده نماید، این روش را برمی گزیند. فقط نکته ای که در این روش باید متذکر شد این است که باید حد طبیعی اندازه که حداکثر تا ۱۲ میلیمتر قابل اجراست را رعایت کرد، چون اگر اندازه سر نی را بیش از این حد اضافه کنیم، هماهنگی بین نت ها و همچنین کیفیت صدای نی را (خصوصاً ‌در نت های بالا) از دست می دهیم.

با این توضیح که: سوراخ کردن نی طبق یک استاندارد معین از نظر طول نی تعریف شده است و اگر بخواهیم طول نی را با این شیوه از حد استاندارد تعریف شده بیشتر بنماییم، این الگو نیز از حالت خود خارج می شود و در نتیجه برای مثال نتهایی که در صدای دوم هست و اکتاو آنها در صدای سوم می باشد از حالت همکوکی و هماهنگی خارج می شوند، زیرا هر مقدار که با این شیوه به طول نی اضافه شود، مقدار تغییر کوک در نت های بالاتر نی بیشتر از نت های پایین تر نی می گردد.

علی نجفی ملکی

علی نجفی ملکی

علی نجفی ملکی متولد ۱۳۶۲ تهران
لیسانس حقوق
نوازنده نی

دیدگاه ها ۱۰

  • سلام استاد عزیز
    سال نو مبارک
    مقاله بسیار مفیدی بود .
    بسیاری از مطالبی که فرمودید نیازمند و ضرورت هر نوازنده نی هست چه بسا افرادی که سالها کار کرده اند اما از این موارد اطلاعی ندارند.
    نوازندگی نی حتی از سازهایی مثل بربط ، عود ، کمانچه ، ویلون و … که پرده مشخص ندارند سختتر است .که فقط با تجربه و مهارت و گوشی قوی میتوان به آن دست یافت .
    علی جان دست شما درد نکند . به امید دیدار .

  • نی نوازی عشق نوازیست ازجنس عاطفه واحساس که دل را می شوراند وحس عجیب دلتنگی همراه با ذوق وشوق اینجا قلب حاکم است ودل غم وغزل

  • باتشکر از این نوشته خوب.
    در مورد کوک نیبه نوشته هایی از این دست

    نیاز مندیم
    یکی ازمشکلات کوک نی وضعیت قرارگرفتن نی بین دندانها یا روی انهاست.بهتر است صداها(۱و۲و۳)
    از یک وضعیت مکانی ثابت سرنی تولید شوند
    مثلا اگر در صدای بم سرنی بین دندان ها باشد و در صدای ۲و ۳ بیرون از دندانها اختلاف کوکی در حد نیم پرده ایجاد می شود و صدای زیر و بم نا همکوک می شوند.
    یکی دیگر از مشکلات افت کوک هنگام انتقال از صدای ۳ به ۲ است.که نوازنده می تواند با کنترل شدت دمیدن از این نکته پیشگیری نماید

    ۰

  • سلام خسته نباشید
    برای همنوازی با ساز های تار و کمانچه در آواز ها و دستگاه های مختلف از چه کوک هایی استفاده کنیم؟(در چپ کوک)

بیشتر بحث شده است