بررسی اجمالی آثار شادروان
روح الله خالقی (قسمت اول)

۱-آثار آوازی خود آهنگساز بر ترانه ها و اشعار دیگران


۱. ۱- تصنیفها

۱.۱.۱- آتشین لاله یا لاله خونین (افشاری، ترانه از رهی معیری، گلهای رنگارنگ برنامه های شماره:۱۴۲ و ۲۰۵)

در مصاحبه رادیویی به مناسبت دهمین سالگرد درگذشت خالقی در بیست و یکم آبانماه ۱۳۵۴ استاد علی تجویدی از “آتشین لاله” بعنوان زیباترین و دلنشین ترین اثر خالقی نام بردند و خود آهنگساز و خواننده اصلی آن استاد بنان نیز در برنامه قصه شمع در سال ۱۳۴۰علاقه خاص خود را به این آهنگ و ترانه ابراز می دارند. زیبایی این اثر از چشم شنوندگان عادی نیز پوشیده نمانده و از آن باید بعنوان یکی از معروفترین کارهای زنده یاد خالقی نام برد.

براساس نواری که با صدای خود آهنگساز در دست است نام اصلی این اثر “لاله خونین” است، اما در اغلب نوشته ها و گفتارها از آن با نام بعدی یعنی “آتشین لاله” یاد میشود و خود آهنگساز نیز در مصاحبه فوق پس از برشمردن برخی از ساخته هایش که آنها را بیشتر میپسندد میگوید: ولی به آهنگ “آتشین لاله” خیلی علاقه دارم.

این اثر در اوایل سال ۱۳۲۶ و در آغاز بصورت آهنگی بدون کلام ساخته شده و کار اصلی ترانه سرایی و تلفیق شعر و آهنگ طی روزهای پنجشنبه چهارم و جمعه، پنجم اردیبهشت سال ۱۳۲۶ انجام شده است و روز بعد در کنسرتی با حضور وزیر وقت و چند تن از وزیران برای نخستن بار اجرا میگردد.

این کنسرت به همت داوود پیرنیا و بمنظور جلب حمایت دولتمردان آنزمان از موسیقی کشور و بخصوص از انجمن موسیقی ملی که مدتی از تاسیس آن میگذشت برگذار شده بود.

علاقه خاص خالقی به این اثر بی ارتباط به علاقمندی او به گل و بخصوص، گل لاله نبوده و از آنجا که پیرنیا هم چنین بود و نیز به تناسب ترانه و آهنگ،در آنشب بین حضار گل لاله تقسیم میگردد. در پایان وزیر فرهنگ وقت، ملک الشعرای بهار بحق اظهار میدارد: “شعر و گل و آهنگ را شاعرانه بهم آمیخته اند”

سالها بعد که این اثر بمنظور اجرا در برنامه گلها تنظیم میگردد، مرحوم رهی معیری ترانه جدیدی بر آن میسراید که از حیث لطافت چه بسا برتر از ترانه نخست است و نشان میدهد که برای سرودن آن از فرصت و فراغت بیشتری برخوردار بوده است.

متن ترانه اول و نیز نت آهنگ در چند کتاب از جمله در یادواره استاد بنان بنام از نور تا نوا، بکوشش دکتر داریوش صبور ۱۳۶۹، تهران، و در مجموعه تصنیفهای استاد بنان بکوشش شهرام آقایی پور۱۳۸۱ و در بسیاری از کتابهای نت و نیز در آثار رهی معیری موجود است.

این اثر در چندین برنامه یک شاخه گل و گلهای رنگارنگ، برنامه های شماره ۱۴۲ و ۲۰۵ اجرا گردیده که برنامه اخیر مفصلترین اجرای آنرا در بردارد و علاوه بر اجرای مفصل آهنگ بدون کلام، ترانه نخست با صدای بنان و متن دوم با صدای مرضیه، ضبط گردیده است که تحریر لطیف و جذاب هر دو را بحق باید ستود.

در این برنامه گلها هنرمندان طراز اول زمان، اجرای آهنگ را به عهده دارند؛ گروه ویولون را استادان بزرگ، علی تجویدی، محمد میرنقیبی، زاون، حبیب و رحمت الله بدیعی و عبدالله جهان پناه تشکیل میدهند. نوای دلنشین پیانوی شادروان مرتضی محجوبی، قره نی سلیم فرزان و کنترباس نعمت الله مجید و ویلنسل علیرضا ایزدی مخصوصا در اجرای آهنگ بدون کلام در آغاز برنامه و نیز در اجرای رنگ افشاری پایان برنامه هر کدام بسهم خود به این مجموعه جلوه ای خاص بخشیده و بنحوی چشمگیر بر غنای ملودیک و زیبایی الحان بنیادین این اثر افزوده و آنگونه که از خصوصیات بارز کلیه آثار خالقی است، از هیچگونه تکرار ملالت بار که رسم کمابیش رایج آهنگسازی ما بوده است، کوچکترین جای پایی باقی نگذارده اند.

افزون بر این، آهنگ بدون کلام را نی بسیار پر شور استاد کسائی دنبال میکند که باید آنرا یکی از شاهکارهای کم نظیر او در افشاری نامید و به احتمال قوی با نظارت و انتخاب شادروان خالقی اجرا گردیده.

همچنین آواز دلپذیر فاخته ای با تار استاد جلیل شهنار و همراهی ضرب دو تن از نوازندگان برجسته این ساز یعنی امیرناصر افتتاح و جهانگیر ملک و نیز اشعار عطار و مولانا بر لطف برنامه افزوده است؛ و سرانجام برنامه با رنگ افشاری زیبایی که از ساخته های خود خالقی است و دوبار با دو ریتم متفاوت اجرا میگردد به پایان میرسد.