گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

بررسی اجمالی آثار شادروان
روح الله خالقی (قسمت چهارم)

۱.۱.۸- بهار آرزو یا بهار دلنشین (بیات اصفهان، ترانه از بیژن ترقی، اجرا بوسیله ارکستر گلها و به رهبری خود آهنگساز در برنامه های گلهای رنگارنگ شماره: ۲۲۴، ۲۲۴ب و ۲۲۴ث)

این اثر بگفته خود خالقی در مصاحبه سال ۱۳۴۰ که قبلا از آن سخن رفت، نخستین موسیقی بدون آواز است که او آنرا پسندیده و به دور نینداخته است و آنرا “رنگارنگ۱” نامیده است. این آهنگ بعده ها بوسیله بیژن ترقی ترانه گذاری شده و بر اساس کلام او به نامهای فوق شهرت یافته اما آقای ترقی خود این اثر را “گلریزان” نامیده است.

آرم نخستین برنامه سازو سخن، یکی از اجراهای اولیه این اثر است و در سه برنامه گلها این اثر عرضه شده، که غزل آواز در آنها متفاوت است. در برنامه شماره ۲۲۴ غزل آواز از رهی معیری است که مطلع آن چنین است:
خیال انگیز و جان پرور چو بوی گل سراپایی
نداری غیر از این عیبی که میدانی که زیبایی

بیت آغازین غزل آواز در برنامه شماره ۲۲۴ ب از این قرار است:

ما را غرض بجز رخ گل از بهار نیست
خوشتر به روزگار ز دیدار یار نیست

و بالاخره شروع آواز برنامه شماره ۲۲۴ث این مطلع از غزل ورزی است:
آمد اما در نگاهش آن نوازشها نبود
چشم خواب آلوده اش را مستی رویا نبود

اجراهای مختلف”رنگارنگ۱″ در سه برنامه فوق و نیز خارج از برنامه های گلها همگی کمابیش مشابه میباشند و تنها اختلافاتی جزئی، مثلا در ترتیب و تقدم و تاخر واحدهای پیوسته بهم، نشان میدهند. اما آنچه جلب توجه میکند، نبود قطعه پایانی این اثر در سه برنامه نام برده است.

audio file
بشنوید قسمتی از “بهار دلنشین” ساخته روح الله خالقی با آواز بنان


شاید هماین پایانبخش کوتاه(حدود ۸۵ثانیه) و فوق العاده زیبا و پرهیجان بعده به اثر افزوده شده باشد.قدر مسلم آنکه در اجرای این اثر بعنوان موسیقی بدون کلام و خارج از برنامه گلها، که خود آهنگساز در آن رهبری ارکستر را به عهده داشته، این رنگ پایانی آورده شده است.

با توجه به اینکه این آهنگ قدیمی ترین اثر بدون کلاک خالقی است و همگی اجرای ذکر شده بیست سالی پس از خلق اثر صورت گرفته، امکان تغییرات کلی و تکمیل آن در این مدت محتمل بنظر میرسد. شاید بهمین علت است که تمامی جنبه های شخصیت هنری خالقی یکجا در این اثر گرد آمده اند. از سویی لطافتی نسیم آسا از ژرفای روح آرام هنرمند خبر میدهد، که همچون وزش بادی ملایم بوسیله ارکستر به نمایش گذارده میشود و در کنار آن جوش و خروش امواج متلاطم دریا از دلی بیقرار و سودایی حکایت میکند.

هیچ اثر دیگر خالقی اینهمه حال و احوالات گوناگون و به تبع آن رنگ آمیزی های متنوع ارکستری را یکجا فراهم نیاورده است. شاید همین عامل دانسته و ندانسته سبب شده است، که فرزند برومند و شایسته استاد، خانم گلنوش خالقی، این اثر را در کنار شاهکارهای معروفی چون “ای ایران” و یا “حالا چرا” برای اجرای مجدد برگزیند. اجرایی که حدود نیم قرن پس از درگذشت استاد، بار دیگر نام و یاد او را در قلب هنردوستان آگاه ایران زنده ساخت و مخصوصا نقش موثر او را در تاریخ هنر این سرزمین برای نسل جوان روشن نمود.

در این بازسازی بکارگیری سازهای اصیل ایرانی- شرقی جایگاه خاص دارد. حضور فعال و آشکار سنتور و تار در این اجرا چشم گیر است و آنرا برای شنوندگان آثار اصیل، که موسیقی ایرانی بدون زخمه های روشن این سازها برایش غیر قابل تصور است، جذابتر و دلنشینتر میسازد. علاوه بر این کاربرد ویولون تنها در پاساژهای ملایم، بر ظرافت آنها آشکارا افزوده است. متن ترانه و نت این آهنگ از جمله در کتاب “رویای هستی” که مجموعه تصنیفهای استاد بنان است، آمده است.

برنامه گلهای رنگارنگ شماره ۲۲۴ث نمونه ای از اجراهای مختلف آهنگ “رنگارنگ۱” در برنامه گلها میباشد. این برنامه با نام “آمد اما” شهرت یافته که کلمات آغازین غزل آواز برنامه است که از ابوالحسن ورزی است و به همراهی پیانوی شادروان جواد معروفی و با تحریر مخملی بنان در بیات اصفهان خوانده شده است.

۱ نظر

بیشتر بحث شده است