نوشته ای که از یک سو، نام استادی هنرمند و صاحب نام، در جمع شش نفری مؤلفانش آمده و از سوی دیگر «بررسی مبانی نظری (تئوری) و عناصر سازنده ی موسیقی ایرانی» (۱) را «هدف کلی» قرارد داده است و علاوه بر آن «برای آموزش در هنرستان ها» تهیه شده، انتظارهای زیادی بر می انگیزد. نگارنده این سطور که بیش از سی سال است که در این مقوله پیچیده ام، با اشتیاق آن را به دست آورده و با انتظار زیادی خواندم. اما متاسفانه نه تنها انتظارهای من برآورده نشد، بلکه تا حدودی حیرت زده شدم. انتظار داشتم که در این رساله یا جزوه (حدود ۸۰ صفحه) قدمی در جهت برون رفت از فضای آغشته به عامیانگی یِ گفتمانِ موسیقی ایرانی بیابم. ولی می بینم که این نوشته به عامیانگی موجود دامن میزند، واژه های عامیانه جدیدی هم اختراع کرده به موجودی ها می افزاید و برای «آموزش» مناسب نیست.
به این علت برآن شدم که نقدی بنویسم، هم برای هیئت مؤلفان و هم برای هنرجویانی که اینک باید بر اساسِ این نوشته امتحان بدهند و هم برای دیگر علاقمندان به تئوری موسیقی ایرانی.
مشکلات این رساله در سه مقوله مختلف قابل نقد و بررسی است:
۱- شیوه یا متد بررسی و شناخت
۲- نام گذاری ها و تعریف ها
۳- طرح ساختمان موسیقی ایرانی که عرضه شده
۱- در مورد شیوه یا متد بررسی و شناخت
اینکه در هر نوع بررسی علمی ابتدا گزارشی، از زمینه تاریخی و سیر تحولی و تکاملی موضوع مورد بررسی، لازم است، تا روشن شود که موضوع در چه مرحله ای از شناخت و آگاهی قرار دارد، شیوه ای درست است. اما اگر گزارش درست یا کامل نباشد،
نتیجه مطلوب نخواهد بود. گزارش کوتاهی که در مقدمه از زمینه تاریخی تا اوضاع موسیقی ایرانی «در قرن حاضر» آمده، درست نیست. در مورد زمینه تاریخی آمده است که:
«موسیقی ایرانی به همراه موسیقی های عربی و ترکی خانواده ی بزرگی را تشکیل می دهد که بیش از هزار سال قدمت دارد… و دارای اصول و قواعد تقریبا واحدی بوده است… و از حدود سه چهار قرن پیش رفته رفته… راه جداگانه ای در پیش گرفته… و با وجود پاره ای اختلافات، در بسیاری از مبانی نظری با هم اشتراک دارند. و در این میان موسیقی ایرانی به همراه موسیقی آذربایجانی خانواده واحدی را تشکیل می دهد که نکات مشترک فراوانی با موسیقی عراقی دارد.»
در ادامه، در مورد وضع دوران حاضر که این بررسی را ضروری کرده است، چنین گزارش می شود:
«تئوری هایی که در قرن حاضر برای موسیقی ایرانی نوشته شده اند بیشتر به مبانی نظری موسیقی اروپایی توجه کرده اند تا به پیشینه طولانی مباحث نظری در موسیقی ایرانی – عربی – ترکی»
۱ نظر