محمدرضا مقدم
در مجلد اول که به فیزیک صوت می‌پردازد حدود شصت شکل و نمودار به‌صورت دستی کشیده شده بود که خانم زهرا نازیار با صرف وقت و بارها ویرایش و ویرایش به‌صورت کامپیوتری و به دقت ترسیم کردند و طی آن به سهوهای هدایت در ترسیم دستی پی بردم و آنها را نیز رفع کردم و بر زحمت ترسیم‌گر افزودم و در اینجا شایسته است از کمک بی‌دریغ ایشان و صبوری‌شان در همکاری با خود که به بلیۀ وسواس مبتلا هستم تشکر کنم.
طراحی جلد را خانم مرجان شمسی‌خانی برعهده گرفتند. در تایپ عنوان‌ها از فونت نستعلیق میرزا، به شیوۀ میرزاغلامرضا اصفهانی، خوشنویس برجستۀ دورۀ قاجار، استفاده کردیم تا به فضای دورۀ قاجار نزدیک باشد و در پس‌زمینه از رنگ سبز مغزپسته‌ای که فضای رسالات قدیم را القا کند. نمونه‌هایی از نت‌نویسی ابداعی هدایت که در آن حروف ابجد با کشش‌های دولاچنگ و چنگ و سیاه و سفید نت‌نویسی غربی تلفیق شده نیز به‌عنوان عنصری بصری به‌منظور جلب توجه مخاطب موسیقی‌دان بر روی جلد و به‌صورت پررنگ‌تر بر پشت جلد درج شد.
به نظر شما کتاب مجمع‌الادوار و شیوۀ نت‌نگاری هدایت، در زمان خودش مورد استقبال قرار گرفت؟
کتاب مجمع‌الادوار در سال ۱۳۱۷ به‌صورت چاپ سنگی منتشر شد، یعنی در زمانی که دستور شد اساس موسیقی کشور بر موسیقی غربی استوار شود تا موسیقی ایران از حزن و اندوه به‌درآید. در این دورۀ زمانی، کتاب «تئوری موسیقی» استاد علینقی وزیری و «نظری به موسیقی» روح‌الله خالقی با تبیین تئوری موسیقی دستگاهی برمبنای تئوری موسیقی غربی نگارش و منتشر شدند، خلاف رویکرد هدایت که سعی کرد تئوری موسیقی دستگاهی را برمبنای ساختارهای تئوریک موسیقی پیشادستگاهی و رسالات موسیقی دورۀ اسلامی تبیین کند؛ رویکردی که پنجاه سال بعد، مجید کیانی، در کتاب «هفت دستگاه موسیقی ایران» (انتشار اول: ۱۳۶۸) آن‌را مجدداً مطرح کرد و پس از او دیگر موسیقی‌دانان به انتقاد از رویکرد غرب‌محور در تبیین نظام موسیقی دستگاهی پرداختند. بنابراین، شاید در زمانه‌ای که غرب و موسیقی غرب اساس بوده به کتاب مجمع‌الادوار چندان پرداخته نشده است.
زبان نوشتار هدایت در مجمع‌الادوار نیز ثقیل و مشحون از واژگان عربیست؛ به گفتار مردی می‌ماند که گویی از هفتصد سال پیش به دنیای امروز آمده و پدیده‌های نوین را با نگاه و زبان هفتصد سال پیش شرح می‌دهد، حال آنکه کتاب در سال ۱۳۱۷ در طهران به چاپ رسیده است! هدایت در مورد واژگان غیرموسیقایی نیز، با اینکه معادل گویای فارسی وجود داشته، از لغات عربی استفاده کرده و این ترجیح او در استفاده از عربی به‌جای فارسی در دیگر متن‌های دورۀ قاجار و مراسلات آن دوره نیز به‌عنوان روشی غالب رواج داشته است. برخی واژگان موسیقایی عربی او نیز مختص خود اوست.
هنگام بازنویسی متن مجمع‌الادوار کراراً به فرهنگ‌های لغت عمومی و موسیقی ایرانی مراجعه می‌کردم و در بسیاری موارد معنای تخصصی مدّنظر هدایت را در آنها نمی‌یافتم. سماجت در این موضوع با مطالعۀ دقیق کل کتاب مجمع‌الادوار و استخراج معنای واژگان تخصصی از دل آن و واژگان عمومی عربی از فرهنگ‌های لغات نتیجه داد و در ابتدای هر مجلد از سه مجلد مجمع‌الادوار معنای لغات عربی عمومی و تخصصی موسیقایی او را افزودم، چون خواننده بی اطلاع از آنها نمی‌تواند از کتاب چیز زیادی فهم کند.
۱ نظر