درباره ویرایش ردیف سنتور ابوالحسن صبا (۲)

در بهار ۱۴۰۲، حین مطالعۀ مقدمۀ آلبوم صوتیِ سنطور: منتخبی از دورۀ آموزش سنتور، ردیف استاد ابوالحسن صبا با سنتورنوازی داریوش ثقفی خواندم که ایشان دست‌نوشته‌هایی از ردیف سنتور صبا به خط خود استاد و همچنین رونویسی از نسخۀ پیش از انتشار بخش دیگری از این ردیف را از زمان تحصیل خود نزد استاد صبا حفظ کرده و در اختیار دارند. ایشان با رویکردی فرهنگی درخواست بنده را برای ارسال تصویری از این اسناد لبیک گفته ت رویکردی فرهنگی درخواست بنده را برای ارسال تصویری از این اسناد لبیک گفته تمامی دست‌نوشته‌هایشان از ردیف سنتور استاد صبا و همچنین تعدادی ضربی را که استاد صبا علاوه بر ردیف در کلاس به خط خودشان نوشت%/strong>

در میان اوراق اسکن‌شده که به دست نگارنده رسید چند صفحه از چاپ اول دورۀ اول ردیف سنتور نیز موجود بود که در آنها استاد صبا خود اشعار گوشه‌ها را به خط خود زیر صفحات نوشته‌ بودند و اشعار آن، جز یک مورد، با چاپ بعدی دورۀ اول توفیر داشت که آنها را نیز در کتاب حاضر در ضمایم دورۀ اول درج کردم.

دست‌نوشته‌های استاد صبا از دورۀ اول که برای آقای داریوش ثقفی نگاشته‌اند با تعلیم ضربی‌های دستگاه سه‌گاه ردیف صبا آغاز می‌شود و در ادامه برخی گوشه‌های متر آزاد ردیف در آن نوشته شده است. پس از مطابقت این دست‌نوشته‌ها با نسخۀ چاپ‌شدۀ آنها تفاوت‌هایی بین حB نگاشته‌اند با تعلیم ضربی‌های دستگاه سه‌گاه ردیف صبا آغاز می‌شود و در ح۹یس‌ها نسبت به نسخۀ چاپی کاملاً متفاوت نوشته شده و نت دیگر گوشه‌ها و ضربی‌‌ها نیز در جزئیات با نسخۀ چاپی توفیر دارند.

همچنین گوشۀ «راز و نیاز» در اصفهان و «زابل گبری» در چهارگاه که توسط داریوش ثقفی از روی نسخۀ پیش از انتشار دورۀ سوم رونویسی شده در چاپ‌شدۀ دورۀ‌سوم نیامده است. اینک این اسناد دست‌اول به خط استاد ابوالحسن صبا و دکتر داریوش ثقفی به‌عنوان ضمایم دورۀ اول و دورۀ سوم و همچنین چهارمضراب بیات ترک از دورۀ دوم به خط استاد صبا در کتاب حاضر ارائه شده و تا آنجا که صفحه‌بندی اجازه می‌داده زیر اسکن نت‌های دست‌نویس به مقایسۀ محتوای آنها با نسخۀ چاپی ردیف استاد صبا نیز پرداخته شده است.

اینجانب در اردیبهشت سال ۱۳۸۸، به مدت یک هفته تمام، آرشیو موزۀ صبا را افتخاراً اسکن کرده بودم. در میان انبوه اوراق و اسناد اسکن‌شده، نامه‌ها و یادداشت‌ها و قراردادهای چاپ دوره‌های ردیف‌ سنتور استاد صبا نیز بود که اینک آنها را نیز در مجموعۀ حاضر درج ‌کرده‌ام و مطالعه‌شان اطلاعات تاریخی جالبی را دربارۀ کم‌وکیف انتشار دوره‌های ردیف سنتور و مساعی صبای بزرگوار می‌نمایاند. با غور در مجلات قدیمی، از جمله مجلات چنگ، موزیک ایران و مجلۀ موسیقی، نیز به اسناد و مطالب جالبی دربارۀ شرح حال و مقالات و اخبار انتشار ردیف سنتور استاد ابوالحسن صبا برخوردم، ازجمله شرح حال صبا در مجلۀ چنگ به‌انضمام تمثال جوانی ایشان، مقالۀ «صبا و سنتور» نگاشتۀ مرحوم حسین صبا (از قدیمی‌ترین شاگردان سنتور استاد ابوالحسن صبا) و آگهی‌های انتشار دوره‌های دوم و سوم و تجدید چاپ دورۀ اول. تمامی این اسناد را نیز در ابتدا یا ضمایم دوره‌های اول و سوم افزوده‌ام.

افزون بر این، متناسب با مطالب مطروح در مقدمه و توضیحات دورۀ دوم، دو مقالۀ نگاشتۀ استاد صبا دربارۀ نگارش برخی گوشه‌های ضربی ردیف در قالب میزان‌های پنج‌ضربی و هفت‌ضربی و پیشنهاد تقسیم کشش‌ها‌ مبنای گرد نقطه‌دار، همچنین برخی دست‌خط‌های آن استاد فقید هنگام تعلیم میزان‌ها و ضرب‌خوانی به شاگرد خود، خانم طلیعه کامران، تصویر شابلون‌هایی که استاد برای گام‌شناسی موسیقی ایرانی تهیه کرده بودند و مشابه آنها در دورۀ دوم چاپ شده، و نیز شرح حال صدرالمحدثین و صادق شهاب، راویان گوشه‌های صدری و شهابی را به ضمایم دورۀ دوم افزودم.