گفتگویی با مجموعه سازندگان قیچک نوین

پیشینۀ پژوهشی این ساز چیست؟ چرا و چه زمانی به فکر کار بر روی آن افتادید؟

در رابطه با پیشینۀ تاریخی خود ساز قیچک، باید بگویم که منابع ما نیز برای تحقیق در این عرصه عمدتاً از همان منابع عمومی و در دسترس تشکیل می گردید. اما بخش عمده ای از تحقیقات ما بر روی این ساز معطوف به سنجش چرایی ها و چگونگی ها در نحوۀ طراحی عناصر، نحوۀ عملکرد مجموعۀ ساز (مکانیسم)، نقاط قوت و ضعف ساختاری و نظرات نوازندگان بوده است و کوشیده ایم در سنجش هر یک از این چرایی ها و چگونگی ها، پیشنهاداتی را برای حصول بهبود در وضعیت کلی ساز بنا بر اصول و مبانی دانش توأم با تجربه ارائه کنیم. لذا بررسی تغییرات ساز جدید، خود مستلزم آن است که بررسی نقادانه ای در رابطه با همین چرایی ها و چگونگی ها توأم با تبیین علت های فیزیکی، مکانیکی و آکوستیکی مورد توجه در طراحی قیچک جدید صورت بگیرد که البته از فرصت این مصاحبه بیرون است.

و اما در رابطه با بخش دوم سوال، می توان به این توضیح اشاره نمود که در آغاز نیز پرداختن به این ساز برای ما به علت درخواست های مصرانۀ دوستان هنرمندی صورت گرفت که مایل بودند به پشتوانۀ تخصص و دانش، گام هایی در مسیر تکامل و بهبود برخی سازهای تاریخی ایرانی برداشته شود. از این حیث، پس از طی تحقیقات اولیه و موازی با جریان اصلی فعالیت های تخصصی کارگاه، اقدام به ساخت نمونۀ آغازین در همان سال ۹۱ گردید و مجدداً در سال ۹۷ تحقیقات نوین و ساخت نمونه های جدید، با همراهی مجموعه ای متشکل از هنرجویان و دانش آموختگان کارگاه، در دستور کار قرار گرفت.

ساز جدید چگونه در گروه خانوادۀ قیچک طبقه بندی می شود؟

در رابطه با چگونگی طبقه بندی ساز جدید در یک خانواده از سازها، می توان به موارد بنیادین و متعددی اشاره نمود که یکی از آشکارترین وجوه، در ویژگی های بصری قابل بازشناسی است. اگر از این منظر به چگونگی تغییرات در ساز جدید به نسبت نسخه های تاریخی بنگریم، مجموعۀ عناصر بصری که این ساز را به گروه خانوادۀ قیچک مرتبط می سازد آشکار می گردد. و اما موارد دیگر از جمله ابعاد هندسی ساز، ویژگی های بخش های متعدد و چگونگی ارتباط آنها با هم، عملکرد سیستماتیک، محدودۀ صوتی (در قیاس با نمونه های مدرن)، جنس و رنگ صدا، نحوۀ نوازندگی و مواردی از این دست، در مجموع به منظور طبقه بندی ساز در گروه خانوادۀ قیچک می توانند مد نظر و مورد توجه قرار بگیرند.

ضرورت ها و پیش نیازهای ورود به عرصۀ تکامل سازها خصوصاً سازهای ایرانی را چه می بینید؟

پیش از هرچیز، حضور افراد متخصص و متعهد بواسطۀ اهداف مشترک و ارزشمند است که می تواند امکان وقوع یک اقدام همه جانبه را در این جهت فراهم آورد. چرا که مسألۀ بازنگری در سازها در راستای پیشرفت آنها خصوصاً به علت پیچیدگی های خاص موجود در رابطه با موضوع سازهای ایرانی، بدون یک اقدام همه جانبه موضوعی دشوار است. نباید فراموش کرد که در روزگار ما، دیگر امکان پرداختن به مسأله ای همچون مسألۀ تکامل سازها بدون تکیه بر پشتوانه هایی غنی از دانش و تجربه امری توأم با تردید است.

با حفظ احترام به تمامی ساختارهای هنری، سنتی، تاریخی و تلاش های ارزنده ای که هرکدام از ارزش تاریخی و نگاه ویژۀ خودشان برخوردار هستند، مسیر ما به هیچ عنوان در جهت نفی و یا تأیید آنها نیست. بلکه بیش از هرچیز متمایل به بهرمندی از یافته هایی هستیم که اکسیر دانش و تجربه را به هر میزان در آن می توان یافت و باور داریم که می توان در سایۀ اقدام و همکاری مشترک پدیداری را عرضه داشت تا برآیندی واقعی از تلاش‌های مشترک بشریت باشد و در این صورت حتی خود این محصول نیز پایان راه نخواهد بود.

لطفاً در رابطه با مالکیت معنوی این آثار توضیح بفرمایید.

در کنار نمونه های موجود از این ساز، نسخه های دیگری از جمله قیچک باس جدید، قیچک ترکه ای جدید و نسخه های پیشرفتۀ سولیستی و حتی طرح های بروزرسانی شدۀ جدیدتر، و همچنین آرشۀ اختصاصی با طراحی جدید، با طی مراحل تحقیقاتی خود به منظور ورود به مراحل اجرایی در دستور کار می باشند. روشن است که هر اقدامی که به نوعی مشمول نقض مالکیت معنوی و فکری هر یک از این آثار گردد، مطابق قانون مورد بررسی و پیگرد قرار خواهد گرفت.
سوده مفیدی (دانش آموختۀ سال هشتم کارگاه رضا ضیائی)
در این پروژه بطور تخصصی وظیفۀ انجام ترسیمات بنیادین ساز مورد نظر را با استفاده از امکانات نرم افزارهای مهندسی و مکانیک برعهده داشته ام. همچنین مراحل مربوط به طراحی های مهندسی، متغیرهای مرتبط، محاسبات حجم، وزن و… به انجام رسیده است که تمامی مراحل آن از لحظۀ آغاز مستقیماً زیر نظر جناب ضیائی صورت گرفته است. در رابطه با چالش های این کار به ذکر این نکته بسنده می کنم که مجموعۀ طراحی ها تنها در بخش نهایی پروژه بیش از ۹ ماه به طول انجامید.

فرزاد شالپوش (دانش آموختۀ سال پنجم کارگاه رضا ضیائی)
مشارکت من در این پروژه در مواردی همچون طراحی برخی از عناصر بصری، به عنوان مثال شبکه های دریچه های صوتی و طرح های عناصر تزئینی بر مبنای زیبایی شناسی ایرانی، انجام مراحل مربوط به اجرا و نصب دسته ها، آماده سازی و اجرای رنگ، مشارکت در مراحل مربوط به اجرای ضخامت ها و کوک صفحات و مشارکت در طراحی فنی و ساخت قطعاتی همچون سیم گیرها بوده است. با توجه به دشواری ها و ظرافت های اجرایی بخش هایی مانند ساختار دسته، عناصر تزئینی و دریچه های صوتی، پروژه با پیچیدگی های تکنیکی قابل توجهی همراه بود که البته تلاش شده است با کیفیت مطلوب به انجام برسد.

ندا اسدی نژاد (دانش آموختۀ سال ششم کارگاه رضا ضیائی)

مشارکت در طراحی دریچه های صوتی، طراحی و اجرای نمونه های اولیه از ساختار دسته بر مبنای زیبایی شناسی ایرانی و اجرای قسمت هایی همچون سدل و نات و همچنین حضور در مراحل تحقیقاتی، وظایف من را در این پروژه تشکیل می دادند. با توجه به اینکه در بازطراحی اجزاء ساختاری همچون ساز، عناصر زیبایی شناسی در کنار اصول و مبانی مکانیکی، آکوستیکی و فیزیکی می باید توأمان مورد توجه و تأکید قرار گیرند، رسیدن به یک نقطه تعادل مطلوب به جهت بازطراحی عناصر بصری از چالش های پروژه به شمار می رفت.

فرشاد شالپوش (دانش آموختۀ سال چهارم کارگاه رضا ضیائی)
مشارکت در تراش و اجرای فرم ها و تعیین ضخامت کاسه، اجرا و آماده سازی فینگربرد و اجرای برخی قطعات جانبی مانند دکمۀ پاشنۀ دسته، بخش عمدۀ وظایف مرا در این پروژه تشکیل می داد. همچنین در مراحل اولیۀ آماده سازی الگوهای اجرایی، آماده سازی و اجرای رنگ سازها و برخی دیگر فعالیت های اجرایی همکاری داشته ام. مقدار ضخامت کاسه ها در نمونه های جدید به نسبت نمونه های پیشین با حساسیت ویژه ای به جهت تثبیت ویژگی های آکوستیکی در نظر گرفته شده است آنچنانکه چگونگی تنوع ضخامت ها در مناطق مختلف با نگاهی جدید اجرا شده است؛ که این مهم مجموعه ای از ظرافت ها و دشواری های اجرایی را با خود همراه دارد.

امیر خمسه (دانش آموختۀ سال هشتم کارگاه رضا ضیائی)
شرح وظایف من در این پروژه بدین ترتیب بوده است: مشارکت در طراحی برخی از اجزاء و عناصر ساز از جمله نمونه هایی اولیه از دریچه های صوتی و ساختار دسته بر مبنای زیبایی شناسی ایرانی، مشارکت در مراحل اجرایی صفحات نمونه های اولیه، مشارکت در طراحی و اجرای بریج اختصاصی برای ساز جدید بر مبنای خواسته های صوتی و آماده سازی مدل های سه بعدی از ساز توسط نرم افزارهای مهندسی و همچنین همکاری در تحقیقات تاریخی و تحقیقات مرتبط با زیبایی شناسی ایرانی و فیزیک ساز از جمله محاسبات حجم هوای مرتعشه و مساحت دریچه های صوتی. در مورد چالش ها: برای پروژه ای با این گستردگی در ابعاد، لازم است که هر لحظه آمادگی یک تغییر و یا یک اقدام در جهت بهبود را داشته باشید، خصوصاً که پیچیدگی های فعالیت بصورت یک مجموعه و حضور نظرات گوناگون را هم به آن اضافه کنیم، اینگونه چالش ها جز با همدلی قابل مرتفع شدن نیستند…

سخن پایانی؟
لازم به یادآوری است که بجز اعضای اصلی و ثابت مجموعۀ کنونی هنرجویان کارگاه که در پروژۀ جدید بطور پایدار مشارکت داشته اند، اشخاص دیگری هم از جمله جناب آقای خوشبختی، یکی از هنرجویان قدیمی کارگاه، در پروسۀ ساخت طرح اصلاحی همکاری داشته اند که مراتب قدردانی و سپاسگزاری خود را در اینجا نسبت به ایشان اعلام می داریم. همچنین سایر دوستانی که در یک مقطع زمانی محدود در مراحلی از این پروژه همکاری و همراهی داشته اند و در اینجا به رسم قدردانی از ایشان نام می بریم: جناب آقای سعید جلالی، در ساخت نسخۀ اولیه از قالب کاسه های مدل ترکه ای؛ خانم سارا عیسی زاده و خانم نادیا شالپوش، در اجرای مراحلی از تراش کاسه ها، صفحات و دریچه های صوتی نمونه های اولیۀ ساز…