گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

چهلمین سالروز درگذشت روح الله خالقی


بیست و یکم آبان ماه امسال، چهلمین سالروز درگذشت روح
الله خالقی، آهنگساز و پژوهشگر نامدار ایرانی است. هنرمندی متعهد که با
ساخت آثاری چون سرود «ای ایران»، ترانه های «حالا چرا»، «می ناب» و نگارش
کتاب هایی چون «سرگذشت موسیقی ایران» و «نظری به موسیقی» تاثیری عمیق و
انکارناپذیر بر موسیقی ایران گذاشت.


روح الله خالقی در سال ۱۲۸۵ خورشیدی در کرمان تولد یافت. موسیقی را با
تار آغاز کرد و سپس نزد میرزا رحیم کمانچه کش به فراگیری ویلن پرداخت.
مدتی نیز نزد رضا محجوبی تعلیم دید و در سال ۱۳۰۲ وارد مدرسه موسیقی وزیری
شد. خالقی در این مدرسهء نوبنیاد، نزد علینقی وزیری که به تازگی از اروپا
بازگشته بود به آموختن شیوه صحیح ویلن نوازی و تئوری موسیقی مشغول شد. کمی
بعد به عنوان نوازنده ویلن به ارکستر مدرسه پیوست و به پیشنهاد وزیری،
علاوه بر مطالعه کتاب های هارمونی ربر و دبوا، از راه نامه نگاری با
دانشگاهی در پاریس، آموختن رشته های هارمونی و سازشناسی را فراگرفت. کوشش
های پی گیر خالقی برای رفتن به اروپا و آمریکا برای فراگیری جدی این رشته
ها به جایی نرسید.

خالقی از نوزده سالگی به تدریس ویلن و تئوری موسیقی در مدرسه
موسیقی پرداخت و به موازات آن، در دانشسرای عالی تحصیلات خود را تا دریافت
لیسانس در رشته ادبیات و پارسی ادامه داد. وی در ۱۳۲۳ با همکاری شماری از
دیگر هنرمندان، «انجمن دوستداران موسیقی ملی» را تشکیل داد. این انجمن
کنسرت هایی را ترتیب داد که مورد توجه دوستداران موسیقی ایرانی قرار گرفت.
خالقی در نهایت در ۱۳۲۸ در زمانی که تدریس موسیقی ایرانی از برنامه کار
هنرستان موسیقی حذف شده بود هنرستان موسیقی ملی را بنیان نهاد.

«او به مدد یک برنامه ریزی صحیح و منطقی و با تمام نیرو و توانی
که داشت کمر به تربیت موسیقی دانان جوان بست و در زمانی نه چندان طولانی
موفق شد چهره والایی از موسیقی ملی و تحصیل کرده های آن معرفی کند. گروه
کثیری از هنرمندان معاصر موسیقی ایران دانش آموخته همین هنرستان هستند و
برای موفقیت بنیانگذار آن، شاهدی زنده اند.»۱

«روح الله خالقی تا سال ۱۳۳۸ ریاست هنرستان موسیقی ملی را به
عهده داشت و پس از کناره گیری از این سمت، در رادیو به فعالیت های خود
ادامه داد. رهبری ارکستر گلها، تهیه و اجرای دو برنامه “یادی از هنرمندان”
و “ساز و سخن”، تنظیم آثار نغمه پردازان پیشین مانند: عارف قزوینی، علی
اکبر شیدا و … (به صورت چند صدایی برای ارکستر)، از جمله فعالیت های
گسترده خالقی در سازمان رادیو بود. »۲ وی مدیریت مجله های چنگ و پیام نوین
را نیز به عهده داشت.

«فعالیت اصلی خالقی در موسیقی، آهنگسازی بود. او در آهنگسازی از
سبک استادش علینقی وزیری پیروی می کرد و آهنگ های خود را با
هماهنگی{هارمونی} برای ارکستر می نوشت. خالقی معتقد بود وزن در موسیقی
ایرانی باعث تحرک است و از سوی دیگر اگر قطعه موسیقی به صورت چندصدایی
نوشته شود حزن و اندوه و یکنواختی آن کاهش می یابد. خود او با مطالعه در
آثار وزیری (پیشگام چندصدایی در موسیقی ایرانی) و تجربیات شخصی روشهایی را
برای هماهنگ کردن موسیقی ایرانی یافته بود و به کار می بست. نخستین کتاب
اصول هارمونی نیز به کوشش او به زبان پارسی برگردان و منتشر شد.»۳

Rooholah Khaleghi

روح الله خالقی در حال رهبری ارکستر

خواننده بنان، مایستر ابولحسن صبا

خالقی اظهار می داشت: «فن هماهنگی در موسیقی ما سابقه
نداشته و این علم را اروپاییان پس از تجربیات بسیار از روی موازین علمی از
طبیعت استخراج کرده و بر لطف و ملاحت موسیقی بسی افزوده اند و به طوری که
تجربه شده است با توجه به ویژگی های موسیقی ما که اهل فن از آن بهره دارند
کاملا برای موسیقی ایرانی هم مناسب و مفید است. کار ما به مراتب مشکل تر
از کسانی است که در کشورهای دیگر این فن را اعمال می کنند زیرا موسیقی
هماهنگ در مغرب زمین صدها سال سابقه دارد ولی در کشور ما دوران آن بسیار
کوتاه است و هنوز توده ملت که سهل است اشخاص تحصیل کرده نیز متوجه لطف این
نکات نیستند. ما باید به تدریج از آنچه مطلوب تر و مطبوع تر است شروع کنیم
و در بادی امر خود را تابع موسیقی دانان معاصر اروپا قرار ندهیم بلکه
بیشتر باید از موسیقی دانان کلاسیک پیروی کنیم و در اثر گذشت زمان ذوق ها
را راهنمایی و مردم را متوجه درک لذت نغمه های هماهنگ نماییم.»۴

آثار موسیقایی خالقی را شاید بتوان در سه گروه کارهای باکلام (همچون


audio file
«می ناب»

روی سروده های حافظ، «حالا چرا» روی سروده های شهریار…)، آهنگ های بدون کلام (


audio file
«رنگارنگ»

، اتودهای ویلن، رنگ و پیش درآمد…) و سرودها (مانند سرود


audio file
«ای ایران»

با شعر حسین گل گلاب) رده بندی کرد.

آثار پژوهشی وی علاوه بر تعداد زیادی مقاله، سه کتاب به نام های
«سرگذشت موسیقی ایران» (منبع کلیه تحقیقات تاریخ موسیقی ایران در دوره
معاصر)، «نظری به موسیقی»، «موسیقی ایران» و «آموزش ویلن» است.

روح الله خالقی در ۲۱ آبان ۱۳۴۴ بر اثر بیماری زخم معده در یکی
از بیمارستان های شهر سالزبورگ در اتریش درگذشت. از وی سه فرزند به نام
های گلنوش، فرهاد و فرخ به یادگار مانده است. گلنوش خالقی دانش آموخته
هنرستان موسیقی ملی و هنرستان عالی موسیقی در رشته پیانو، کالج اوبرلین و
دانشگاه ویسکانسین در رشته رهبری کُر است. وی در واپسین سال های پیش از
انقلاب رهبری گروه کُر رادیو و تلویزیون ملی ایران (گروه هم آوازان) را در
دست داشت و چندین سال پس از مهاجرت به آمریکا در سال ۱۳۶۴ ارکستر روح الله
خالقی را در واشینگتن پایه گذاری کرد که متاسفانه پس از چندین سال به علت
مشکلات مالی منحل شد. گلنوش در سال ۱۳۶۹ در بیست و پنجمین سالروز درگذشت
پدر به ایران سفر کرد و دو کاست با عنوان «می ناب» منتشر ساخت. در این
آلبوم تعدادی از مشهورترین آثار خالقی با تنظیمی تازه برای ارکستر، آواز
گروهی و آواز (کاوه دیلمی) ارائه شده است. وی به تازگی یک پایگاه اینترنتی
به آدرس www.rkac.com پدید آورده که هدف از تشکیل آن حفظ و اشاعه آثار روح
الله خالقی است. به تازگی چهار سی دی نیز به کوشش گلنوش خالقی از اجرای
اصلی آثار خالقی به بازار عرضه شده است.

پی نوشت ها:

۱-ناصری، فریدون. «تقلید در موسیقی یعنی سقوط»، مجله گردون، سال یکم، شماره یکم، آذر ۱۳۶۹.
۲- اکبرزاده، پژمان. «موسیقی دانان ایرانی» (جلد ۱)، انتشارات نوید، شیراز/تهران، ۱۳۷۹.
۳- سپنتا، ساسان. «چشم انداز موسیقی ایران»، موسسه انتشاراتی مشعل، تهران، ۱۳۶۹.
۴- خالقی، روح الله. «هماهنگی موسیقی»، تهران، ۱۳۲۰.

پژمان اکبرزاده

پژمان اکبرزاده

۱ نظر

بیشتر بحث شده است