علیرضا میرعلی نقی

در گفت وگویی از استاد سؤال می شود: «در شیوه تلفیقی که در کتاب پیوند موسیقی آوازی و شعر آموزش داده شده گاه می بینیم که حرکت ملودی به صورتی است که با بالا و پایین رفتن آهنگ طبیعی کلام همخوانی ندارد. آیا باید به نفع موسیقی، شعر را تغییر دهیم و یا این که به نفع شعر، در موسیقی دخل و تصرف کنیم؟» حسین دهلوی پاسخ می دهد: «همان طور که ساز، محدودیت هایی در وسعت دارد، پیوند شعر و موسیقی نیز دارای محدودیت هایی است که اگر شاعر آن در قید حیات باشد، می توان از او برای بهتر کردن وضعیت شعر درموسیقی کمک گرفت. کاری که تجویدی با همکاری بیژن ترقی و دیگر شاعران می کرد. البته ترقی با موسیقی آشنا بوده اند و شعر را طوری تنظیم می کرده اند که به روانی روی موسیقی بنشیند. در غیر این صورت باید به تلفظ کلمات توجه کنیم.

توجه استاد دهلوی به سازهای ایرانی تا بدان پایه بود که ارکسترهای مخصوص سازهای مضرابی تشکیل داد و رهبری و آهنگسازی آن را به عهده گرفت. او هنگام سرپرستی و اجرا و ضبط قطعات با این ارکستر که به قولی طنین ۷ هزار و دویست سیم درآن بود، با نگاه دقیق تری متوجه مشکلات کوک، صدادهی و همنوازی در موسیقی ارکستری ایران شد.

آموزش، ریشه های درخت موسیقی نیست، خاکی است که ریشه ها را در دلش پرورش می دهد. فقر آموزش یعنی فرسایش خاک و در نتیجه، بی پناهی و بی سامانی ریشه ها که زندگی درخت متکی به آن است. اهل فلاحت، میوه مرغوب را از خاک خوب می دانند؛ و معمولا به درخت چندان نظری ندارند، ولی مردم، درخت را می شناسند و از اهمیت خاک، این بستر اول و آخر حیات و آب و آدمی، غافلند.

اولین تلاش های او در همان سال های ۱۳۳۷-۱۳۳۶ به بار نشست و حاصل آن، نت چند صفحه ای «دوئو سنتور» بود که به همت او به چاپ رسید و به کوشش دو تن از شاگردان جوان و مستعد از محضر درس استاد صبا، یعنی داریوش صفوت و فرامرز پایور نواخته شد. در واقع اگرچه حسین دهلوی متعلق به «مکتب موسیقی ملی» است ولی مختصات هنری و بویژه صدای برآمده از ارکستر، در آثار او، شباهتی به آثار سایر موسیقیدانان این مکتب ندارد و مخصوص خود اوست.

علی اکبر گلپایگانی، با نام اختصاری «گلپا»، خواننده بازمانده از عصر طلایی برنامه‌های «گلها» (در کنار عبدالوهاب شهیدی)، امروز هفتادوپنجمین سال از زندگی پربار و سرشار از تلاشش را پشت‌سر می‌گذارد.* شاگرد جوان محضر استاد نورعلی‌خان برومند در دهه ۱۳۳۰ و عاشق شیوه و صدای استاد ادیب خوانساری، با اولین آوازی که از او همراه با پیانوی استاد مرتضی محجوبی و شعر استاد بیژن ترقی از رادیو پخش شد، شهرتی ایران‌گیر یافت و تا بیست سال بعد از آن‌که به حکم ضرورت‌های چاره‌ناپذیر زمانه در خانه نشست، از محبوب‌ترین خوانندگان موسیقی آوازی و ترانه‌خوانی در ایران بود. در زمان خود، جوان‌ترین خواننده «گلها» بود و سر پرشور او، تحولاتی ریشه‌دار در حوزه‌های مربوط به خود ایجاد کرد.

از موسیقیدانانی که در دهه اول قرن حاضر متولد شده اند، کمتر چهره ای مانند حسین دهلوی را می توان یافت که نزدیک پنجاه سال حضور فعال و مؤثر در عرصه های مختلف موسیقی داشته باشد. تنوع زمینه های فعالیت در زندگی او، تامل برانگیز است و نشان می دهد که چه قدر می توان با اتکای به نفس و عشق به اعتلای موسیقی بر پایه ایده آلی شخصی، بر سکوی رهبری جریان هایی مؤثر در موسیقی یک کشور ایستاد و از تلاش بازنماند. شماری از این فعالیت های متنوع از این قرارند: آهنگسازی و رهبری ارکستر، نظارت بر تدوین و تالیف کتاب های آموزشی، تاسیس ارکستر، مدیریت هنرستان و مشاورت در زمینه های متعدد که البته همگی در ارتباط با موسیقی هستند.

امروز درست نیم‌قرن از درگذشت داریوش رفیعی می‌گذرد.* رفیعی در جوانی برای تحصیل از زادگاه خود – شهر کوچک بم – به تهران آمد و راه خود را در خوانندگی یافت. از راهنمایی‌های سیدجواد بدیع‌زاده بهره‌مند شد و در ارتباط با مجید وفادار بود که به جایگاه حقیقی خود در کاری که آن را نیک آموخته بود، رسید: ترانه‌خوانی. او تنها ترانه‌خوان مرد در دوره خود بود که ارتباط عمیق خود را با موسیقی اصیل حفظ کرد و خوانده‌هایش، هم مقبولیت خاص داشت و هم محبوبیت عام.

اکبر گلپایگانی آواز را از حاشیه موسیقی به متن مردم برد و این میسر نمی شد مگر اینکه شکل اجرای آواز ایرانی سراپا تغییر کند. تیز هوشی فطری گلپایگانی ۲۵ ساله این را می دانست ولی برای اجرای موفق این فکر شرایط گوناگونی لازم بود که او همه انها را داشت.