درباره یادگار حبیب سماعی، طلیعه کامران (۱)

دختری یافته از علم سماعی تعلیم

(پژمان بختیاری)

طلیعه کامران نقاش و نوازنده برجسته سنتور و تنها بازمانده مکتب سنتور نوازی استاد حبیب سماعی، در بستر بیماری است و در بیمارستان خانواده نیروی زمینی ارتش بستری است. طلیعه کامران پس از انتشار آلبوم «یادگار حبیب» به سرعت در میان موسیقیدانان ایران به شهرت رسید.

نوشته ای که پیش رو دارید به کوشش شهاب منا، پژوهشگر و نوازنده سنتور تهیه شده است:

از پدر و مادری اهل هنر متولد شد. پدرش، سرهنگ اسماعیل کامران، از نخستین کسانی بود که به تحصیل حقوق نظامی در فرانسه پرداخته بود و به خدمت در دادرسی ارتش و معاونت نظام‌وظیفه مشغول بود. او فردی هنردوست بود و چندی به فراگیری ویُلُن نزد حسین‌خان اسماعیل‌زاده پرداخته بود. مادر طلیعه کامران، نظیره مختاری که برادرزادۀ رکن‌الدّین‌خان مختاری بود، نیز ویُلُن می‌نواخت و علاوه بر آشنایی با موسیقی، نقاشی هنرمند محسوب می‌شد.

حبیب سماعی، استاد بزرگ سنتور، که افسر ارتش نیز محسوب می‌شد، به پیشنهاد اسماعیل کامران به بخش تحت امر وی در نظام منتقل شد. رابطۀ او با سماعی به دوستی منجر شد. او شیفتۀ هنر سماعی بود و از آنجا که مایل بود دخترش به فراگیری سنتور بپردازد، از حبیب خواست که به طلیعه کامران سنتور بیاموزد. بدین‌ترتیب، سماعی از حدود سال‌های ۲۲_ ۱۳۲۱ هر دو هفته یک‌بار به منزل سرهنگ کامران می‌‌آمد و علاوه بر مصاحبت با این پدر هنردوست، به تعلیم فرزند مستعد او، که در آن زمان سال‌های اول دبیرستان را می‌گذراند، می‌پرداخت. بدین‌ترتیب، او دستگاه‌های شور، سه‌گاه و آواز ابوعطا را چنان‌که سماعی نواخت تعلیم گرفت و پس از رحلت حبیب در سال ۱۳۲۵، از سال ۲۷-۱۳۲۶ به تکمیل آموزه‌‌های سماعی نزد دیگر شاگرد حبیب، مرتضی عبدالرسولی پرداخت و عبدالرسولی به گفتۀ خویش، تمام آنچه را از حبیب تعلیم گرفته بود به وی آموخت.

عبدالرسولی مسبّب آشنایی او با حسین تهرانی گردید و طلیعه کامران به فراگیری ضربی‌های قدیمی و همنوازی آنها با حسین تهرانی پرداخت. متعاقباً حسین تهرانی او را با زنده‌یاد روح‌الله خالقی آشنا ساخت. هنر نوازندۀ جوانْ روح‌الله خالقی را بر آن داشت تا در کنسرت‌های انجمن موسیقی ملی، که در حضور جمع برگزیده‌ای از استادان موسیقی و ادب ایران چون علی‌نقی وزیری، روح‌الله خالقی، موسی معروفی، ابوالحسن صبا، رهی معیری، دکتر گل‌گلاب و… اجرا می‌گردید، بخشی از برنامه را به همنوازی سنتور طلیعه کامران و ضرب حسین تهرانی اختصاص دهد. از جملۀ این برنامه‌ها می‌توان به همنوازی طلیعه کامران و حسین تهرانی در دستگاه همایون طی «برنامۀ کنسرت پنجشنبه ۲۹ دی ۱۳۲۸» در سالن انجمن موسیقی ملی اشاره کرد.

روح‌الله خالقی در جلد سوم کتاب سرگذشت موسیقی ایران طی شرح برنامه‌های انجمن موسیقی ملی ایران دربارۀ طلیعه کامران می‌نویسد: «کنسرت در سالن انجمن در ۲۹ دی ۱۳۲۸: در این شب، ‌دوشیزه طلیعه کامران برای اولین‌بار در حضور جمع سنتور نواخت و مورد تحسین قرار گرفت. او از شاگردان حبیب سماعی بود که بعد از آن استاد، هنر خود را نزد استادان دیگر، مانند ابوالحسن صبا و حسین تهرانی تعقیب کرد و ترقی شایان نمود.» از دیگر اجراهای وی می‌توان به تکرار اجرای همایون در «برنامۀ کنسرت انجمن موسیقی ملی برای جامعۀ فرهنگیان و معلمین، پنجشنبه ۲۰ بهمن ۱۳۲۸ در تالار فرهنگ»، دونوازی طلیعه کامران با حسین تهرانی به‌همراه اجرای چند آهنگ قدیمی در «برنامۀ جشن آغاز هفتمین سال تأسیس انجمن موسیقی ملی و پایان اولین سال تحصیلی هنرستان موسیقی ملی، سه‌شنبه ۱۶ خرداد ۱۳۲۹» در سالن انجمن موسیقی ملی و همنوازی او با حسین تهرانی (در آواز ابوعطا) طی برنامۀ انجمن موسیقی ملی برای استادان موسیقی عراق اشاره کرد. طلیعه کامران به اذعان خود، در این کنسرت‌ها به اجرای آموزه‌های حبیب سماعی پرداخت و به اذعان برخی مستمعین موجب شعف استادان حاضر و یادآوری یاد و خاطرۀ این استاد بی‌بدیل می‌گردید.