در‌آمدی بر دیسکوگرافی و کتابشناخت ردیف دستگاه‌های موسیقی ایران (۴)

معرفی ضبط‌ها (دیسکوگرافی)
– تار فخام‌الدوله بهزادی(مجموعه‌ی ۳ نوار، از مجموعه‌ی مهدی کمالیان و ۲ سی‌دی ماهور با عنوان بخش‌هایی از ردیف میرزا حسینقلی)،‌ فخام‌الدوله‌ی بهزادی، آوای بارید.

– ردیف سه‌تار استاد سعید هرمزی، سعید هرمزی، ۱۳۸۲، ماهور، M. CD-122.

– ردیف سازی موسیقی ایران (ردیف میرزاعبدالله)(مجموعه‌ی ۶ نوار)، اجرا با سه‌تار: داریوش طلایی، ۱۳۷۷، ماهور. (۱۷)

– موسیقی دستگاهی ایران: ردیف آقا‌حسینقلی(مجموعه‌ی ۴ نوار/۳ سی‌دی از ماهور)، اجرای علی‌اکبرخان شهنازی، ۱۳۷۷، انجمن موسیقی ایران. M. CD-108~110.

– ردیف نوازی: ردیف میرزا عبدالله به روایت نورعلی‌خان برومند(مجموعه‌ی ۸ نوار/ ۵ سی‌دی)، سه‌تار: حسین علیزاده، ۱۳۷۱، ماهور. M. CD-93~97.

– ردیف نوازی: ردیف میرزا عبدالله به روایت نورعلی‌خان برومند(مجموعه‌ی ۸ نوار/ ۵ سی‌دی)، تار: حسین علیزاده، ۱۳۷۱، ماهور.

– ردیف دوره‌ی عالی استاد علی‌اکبرخان شهنازی(مجموعه‌ی ۴ نوار/ ۳ سی‌دی ماهور)، علی‌اکبر شهنازی، ۱۳۷۴ (ض ۱۳۵۶)، انجمن موسیقی ایران.

– ردیف میرزا عبدالله هفت دستگاه موسیقی ایران (مجموعه‌ی ۵ نوار/ سی‌دی)، سنتور: مجید کیانی، ۱۳۶۷ (ض ۱۳۶۷)، ایران صدا.

– هفت دستگاه موسیقی ایران روایت میرزا عبدالله (مجموعه‌ی ۵ نوار/ ۴ سی‌دی)، کمانچه: علی‌اکبر شکارچی، ۱۳۷۲، ماهور.

– جواب آواز بر اساس ردیف آوازی به روایت استاد محمود کریمی (مجموعه‌ی ۵ نوار)، تار: ارشد تهماسبی، ۱۳۷۴، ماهور.

– ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران (مجموعه‌ی ۶ نوار/ ۵ سی‌دی)، آواز: محمود کریمی، ماهور. M. CD-125~129.

– دوره‌های سنتور استاد ابولحسن صبا (محموعه‌ی ۶ نوار)، سنتور: سعید ثابت، ۱۳۷۳؟، چهارباغ. (۱۸)

– ردیف موسی معروفی (مجموعه‌ی ۱۲ نوار/ )، تار: سلیمان روح افزا، ۱۳۷۷، ماهور.

– موسیقی آوازی ایران: آواز‌های ادیب خوانساری (مجموعه‌ی ۴ نوار/ ۳ سی‌دی)، آواز: ادیب خوانساری همراه با تار ابراهیم سرخوش، ۱۳۸۳، ماهور، M. CD-133~135.

– ردیف راست کوک و چپ کوک استاد ابولحسن صبا (مجموعه‌ی ۶ نوار/ سی‌دی)، ویلن: همایون خرم، ۱۳۸۴، چهارباغ، CH 059~61.

– هفت دستگاه موسیقی ایران (مجموعه‌ی ۴ نوار/ سی‌‌دی از ماهور)، تار: مرتضی نی‌داوود، ۱۳۸۴، چهارباغ. M. CD-180.

– ردیف سه‌تار به روایت استاد یوسف فروتن(مجموعه‌ی ۳ سی‌دی)، سه‌تار: یوسف فروتن، ۱۳۸۳، ماهور. M. CD-171~173.

– ردیف نوازی و بداهه نوازی هفت دستگاه موسیقی ایرانی (مجموعه‌ی ۶ نوار)، کمانچه: اصغر بهاری، چهارباغ.

– جواب ساز: ردیف میرزا عبدالله به آواز (مجموعه‌ی ۲ نوار/ سی‌دی)، تنظیم و آوازا: محسن کرامتی، ماهور، M. CD-142. (19)

– درس‌هایی از استاد نورعلی برومند، نورعلی برومند (مجموعه‌ی ۴ سی‌دی)، سه‌تار: نورعلی برومند، ماهور، M. CD-176.

– ردیف آوازی و تصنیف‌های قدیمی (مجموعه‌ی ۳ نوار/ ۳ سی‌دی)، آواز: عبدالله دوامی همراه با تار محمدرضا لطفی، ماهور. M. CD-111~113.

– ردیف موسیقی ایران با اجرای سه تار و آواز استاد حسن کسایی (مجموعه‌ی ۶ سی‌دی‌)، سه‌تار و آواز: حسن کسایی، ۱۳۸۷ (ض ۱۳۸۵)،آوای نوین اصفهان. (۲۰)

– ردیف موسیقی ایران با اجرای نی استاد حسن کسایی (مجموعه‌ی ۴ سی‌دی)، نی: حسن کسایی، ۱۳۸۹ (ض ۱۳۸۶)، آوای باربد. (۲۱)

– ردیف میرزا عبدالله (مجموعه‌ی ۶ نوار)، سه‌تار: مهرداد ترابی، ۱۳۸۲، چهارباغ.

– ردیف سازی موسیقی سنتی ایران ردیف تار و سه‌تار میرزا عبدالله به روایت و اجرای نورعلی برومند (مجموعه‌ی ۶ سی‌دی)، تار: نورعلی برومند، ۱۳۶۷، سروش. SITC-201~206 .

– ردیف میرزا عبدالله (مجموعه‌ی ۴ سی‌دی)، سنتور: محمدرضا رستمیان، ۱۳۸۴، چهارباغ. CH 065. (22)

– ردیف‌نوازی و بداهه‌نوازی هفت دستگاه موسیقی ایرانی (مجموعه‌ی ۶ نوار)، سه‌تار: محمود تاجبخش، ۱۳۸۲، چهارباغ.

– آموزش نی (مجموعه‌ی ۳ نوار)، نی: جمشید عندلیبی، ۱۳۷۳، چهارباغ.

– ردیف جامع آوازی موسیقی سنتی ایران به همراه سه‌تار داریوش صفوت (مجموعه‌ی ۶ نوار)، آواز: حاتم عسگری فراهانی، سروش، ۱۳۷۱. (۲۳)

– ردیف آوازی به روایت حاتم عسگری فراهانی همراه با سه‌تار دکتر داریوش صفوت (دوره‌ی اول) (مجموعه‌ی ۴ نوار)، آواز: حاتم عسگری فراهانی، ؟،دانشگاه هنر. (۲۴)

– جواب آواز استاد عبدالله دوامی (مجموعه‌ی ۳ سی‌دی)، سه‌تار: نیما فریدونی، ۱۳۸۴، پارت.

– جواب آواز استاد عبدالله دوامی (مجموعه‌ی ۳ سی‌دی)، تار: نیما فریدونی، ۱۳۸۴، پارت. (۲۵) و (۲۶)

– ردیف آقا حسینقلی به روایت استاد حاج علی اکبر خان شهنازی (۱ سی‌دی به قالب mp3/ مجموعه‌ی ۵ نوار)، تار: رضا وهدانی، ؟، نشر راویان.

– ردیف میرزا عبدالله به روایت نورعلی برومند (مجموعه‌ی ۵ سی‌دی)، تار: ارشد تهماسبی، ؟، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

– ردیف نی برگرفته از ردیف عبدالله دوامی، نی: مسعود جاهد (مجموعه‌ی ۵ سی‌دی)، ۱۳۸۹ (ض ۱۳۸۸)، ایران گام.

– آشنایی با دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایرانی: برگزیده‌ی آثار اساتید قدیم موسیقی (مجموعه‌ی ۱۲ سی‌دی)، ؟، موسسه‌ی فرهنگی هنری آوای مهربانی. (۲۷)

– ردیف آوازی موسیقی ملی ایران، آواز: نورالدین رضوی سروستانی به همراهی تار داریوش طلایی (مجموعه‌ی ۱۳ سی‌دی)، ۱۳۸۸ (ض از ۱۳۶۸)، موسسه مشکات. (۲۸)

– ردیف سازی و آوازی مکتب اصفهان (مجموعه‌ی ۱۸ سی‌دی)، گردآوری و اجرا: حسن منصوری، ۱۳۸۹، حوزه هنری استان اصفهان.

– ردیف آوازی استاد اسماعیل مهرتاش به روایت و اجرای محمد منتشری (مجموعه‌ی ۸ سی‌دی)، آواز: محمد منتشری همراه با سه‌تار هوشنگ فراهانی و تار فخرالدین حکیمی، ۱۳۹۰، ماهور. (۲۹)

پی نوشت

۱۷- آثاری که هم روی نوار و هم روی سی‌دی منتشر شده‌ است تنها یک بار فهرست شده و به عنوان تاریخ انتشار، اولین نشر (رسانه‌ای که زودتر منتشر شده) آنها مورد توجه بوده‌ است.

۱۸- تاریخ نوشته‌ی فرامرز پایور که در این آلبوم به چاپ رسیده، ۱۳۷۳ است بنابراین ممکن است تاریخ انتشار نیز همان باشد.

۱۹- تا زمان آخرین این مقاله دو سی‌دی/نوار از این مجموعه منتشر شده و معلوم نیست که بقیه‌ی آن در چند سی‌دی/نوار و تحت چه شماره‌ای منتشر خواهد شد.

۲۰- این نمونه قبل از انتشار به صورت رسمی بر روی کاست و سی‌دی (احتمالا بدون رعایت حق کپی!) در اختیار علاقه‌مندان قرار داشت. این ضبط از دو جهت نمونه‌ی جالبی است، یکی این‌که در آن روایت دیگری از ردیف اجرا شده و دیگر این‌که نمونه‌ای است از سه‌تار نوازی حسن کسایی.

۲۱- تاریخ‌های ضبط این منبع و منبع پیش از آن را محمدجواد کسایی در (کسایی ۱۳۸۹: ۱۱۵) شرح داده است. همچنین او شرح می‌دهد که حسن کسایی یک بار در سال ۱۳۵۳ ردیف را در رادیو تلویزیون ملی وقت در مرکز اصفهان ضبط کرده است و این ضبط تا مدتی در اختیار عموم قرار داشته اما بعدا بر اثر آسیب دیدن بایگانی رادیو در جریان تحولات بعد از انقلاب از دسترس خارج شده است (کسایی ۱۳۸۹: ۱۱۵). بسیار بعید است که این نسخه پیش از انقلاب رسما منتشر شده باشد کسایی نیز تنها اشاره می‌کند که نسخه‌های با کیفیت مطلوب از این ضبط در اختیار بعضی علاقه‌مندان هست اما مشخص نکرده چرا آن ضبط را منتشر نساخته و به ضبط جدیدی دست زده‌اند.

۲۲- مشخص نشد که اجرای این اثر از روی کدام روایت یا نغمه‌نگاری ردیف میرزا عبدالله انجام شده است.

۲۳- در چاپی که انتشارات سروش و مرکز حفظ و اشاعه‌ی موسیقی به سال ۱۳۷۱ منتشر کرده‌اند کتاب کوچکی نیز همراه مجموعه بوده که در آن توضیحاتی در مورد مبانی موسیقی دستگاهی ایران داده شده است (حلالی ۱۳۸۶: ۶۲۸).

۲۴- در این مورد با وجود این که احتمال می‌رود با چاپ بعدی انتشارات دانشگاه هنر یکی باشد، چون بررسی میسر نشد هر دو منبع جداگانه نقل شدند.

۲۵- در زمان نخستین انتشار این مقاله نگارش‌ها یا ضبط‌های دیگری نیز در دست انتشار بود که تعدادی از آنها اکنون منتشر شده‌اند و بعضی هنوز در انتظار انتشار مانده‌اند. در این جا برای کامل کردن اطلاعات مربوط به منابع و به عنوان نمونه‌ای از این ردیف‌ها می‌توان به ضبط ردیفی از جلال ذوالفنون که از سال های دهه‌ی ۱۳۶۰ در اختیار موسسه‌ی بتهون بوده یا نگارش «حسین یاحقی» که در اختیار موسسه‌ی آوای شیدا است یا نغمه‌نگاری ردیف نورالدین رضوی سروستانی اشاره کرد.

۲۶- موارد دیگری نیز از نغمه‌نگاری یا ضبط ردیف مشاهده شده که به دلیل کمبود شواهد یا عدم تطابق کامل با شرایط این مقاله از آوردن آن در بخش اصلی خودداری شد. از جمله‌ی این موارد که از دیدگاه ضبط ردیف بسیار جالب توجه است نمونه‌ای است تحت عنوان «آشنایی با شیوۀ آواز استاد بنان» که اخیرا انتشارات چهارباغ منتشر کرده. تا آن‌جا که اطلاعات در دست است، «غلامحسین بنان» ردیف ضبط شده‌ای نداشته، اما ناشر برای انتقال شیوه‌ی آوازی و «ردیف» وی از میان اجراهای خصوصی و عمومی وی گوشه‌های دستگاه‌ها را انتخاب کرده و آن‌ها را انتشار داده است. در میان ضبط‌هایی که در این مقاله فهرست شده این تنها مورد است (البته اگر ردیف بودن چنین اثری مورد پذیرش باشد) که ردیفی پس از مرگ صاحب آن با چیدمانی از ضبط‌هایش تدوین می‌شود (در کتابچه‌ی سی‌دی‌ها قید نشده که انتخاب‌کنندگان چه کسانی بوده‌اند). شاید این نشانه‌ای باشد از اوج قدرت گرایش به ردیف به عنوان کارگان موسیقی کلاسیک ایرانی و عاملی اعتبار بخش به یک موسیقی¬دان برجسته، به شکلی که حتا برای خواننده‌ای هم که ردیفی نداشته (و بعید است که مایل به داشتن آن بوده باشد)، ردیفی با چیدمان قطعاتی از میان اجراهای هنریش درست شده است.

۲۷- این نمونه از اجراهای استادانی گلچین شده که دقیقا هم‌نسل و هم‌عصر نبوده‌اند و به نظر می‌رسد که مانند «آشنایی با شیوۀ آواز استاد بنان» نوعی ردیف گلچین شده است اما با توجه به هدفی که گلچین‌کنندگان داشته و نوع اجراهایی که انتخاب کرده‌اند برخلاف نمونه‌ی یاد شده در فهرست اصلی آورده‌ شد.

۲۸- متاسفانه این نسخه از ردیف به طور بسیار محدودی منتشر و تنها برای متخصصان رونمایی شده و تنها اخیرا در دسترس عموم قرار گرفته است.

۲۹- از چند نقطه نظر این ضبط را می‌توان نمونه‌ای جالب و منحصر به فرد دانست؛ اول از همه این که طبق نوشته‌ی بروشور مبتنی بر «محفوظات ردیفی» حسین یاوری، عباس کاظمی، عباس غازی و احمد هنرمند است، یعنی هم ردیفی است گردآوری شده و هم براساس دانسته‌های کسانی شکل گرفته که تاکنون کمتر مرجع نقل ردیف قرار گرفته‌اند. دوم این که این ردیف تحت عنوان «مکتب اصفهان» دسته‌بندی شده و برای یکی از معدود دفعات به شکلی عینی در آن صحبت از گوشه‌ها، تیکه‌ها و جملات افزوده‌ای می‌شود که گردآورنده و راوی معتقد است متعلق به مکتب اصفهان هستند. به همین دلیل ارزش این سند برای مطالعات محتوایی ردیف -که با هدف کاوش تفاوت‌های مکاتب مختلف انجام گیرد- بسیار زیاد است و از یک طرف به روشن شدن این بحث که آیا مکاتب مختلف ردیف حقیقتا وجود دارند؟ و اگر وجود دارند تفاوتشان در محتوای گوشه‌هاست؟ و از طرف دیگر به روشن شدن ویژگی‌های احتمالی مکتب اصفهان یا مناطق مرکزی ایران یاری می‌رساند. این امر به‌ویژه اگر نغمه‌نگاری این ردیف چنان که در بروشور امید داده شده، میسر گردد، بسیار آسان‌تر خواهد شد. سوم این ردیف از معدود ضبط‌هایی است که سعی در پوشش هر دو گونه‌ی ردیف دارد (هم آوازی است و هم سازی) و هر دو جنبه را هم یک نفر اجرا کرده است. چهارم با وجود این که هنوز محتوای این ردیف را مطالعه نکرده‌ایم اما احتمالا حدود ۳۰۰ گوشه‌ی جدید فرصتی جالب برای مطالعه‌ی چگونگی نگاه این مکتب به واحدی به نام گوشه‌ است.