گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

راهنمای کوک های مختلف برای سنتور

کوک سنتور با تیونر چگونه است؟
تیونتر

در ادامه ی مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” بنا به درخواست برخی از دوستان در زیر جدول کوک دستگاه های دیگر را خواهم نوشت: اگر دوستان آن مقاله را مطالعه کرده باشند می دانند که آنجا فقط از چگونگی کوک در دستگاه شور سخن رفت. در اینجا برای راحتی در درک کوک های مختلف و اختلاف آنها با یکدیگر مبنای کوک را دستگاه شور فرض می کنم و اختلافی که در دستگا ه های دیگر در مقایسه با شور دارند را می نویسم.

کوک هایی که در زیر بیان میکنم کوک های آکادمیک هستند ولی در موارد نه چندان کمی کوک ها بر اساس نیاز قطعه تغییراتی می کنند.

کوک های آکادمیک در واقع کوک هایی هستند که بتوان با آنها کتاب های دستور سنتور، ردیف ابتدایی، دوره های صبا، سی قطعه چهارمضراب، قطعات موسیقی مجلسی و حتا ردیف میرزا عبد الله را اجرا کرد.

دستگاه شور، خود شامل چند آواز است: ۱ آواز ابوعطا ۲ آواز بیات ترک ۳ آواز افشاری ۴ آواز دشتی و ۵ آواز بیات کرد. که همگی آنها دقیقا مانند دستگاه شور کوک می شوند مگر در موارد خاص که به موضوع ما “فعلا” بی ارتباطند.

دستگاه نوا: عینا مانند دستگاه شور کوک می شود ولی چون شخصیت مستقلی دارد آنرا جزیی از دستگاه شور نمی شناسند.(جای نت “ر بکار” و “ر کرن” در سیم های زرد و سفید میتوانند عوض شوند)

دستگاه سه گاه: کوک آن دقیقا مانند شور است فقط نت “ر” سیمهای سفید نیز کرن کوک می شود. (طریقه ی کوک نت های کرن دار در مقاله ی مذکور آمده است).

دستگاه همایون: مثل کوک دستگاه شور است با اختلافات زیر : نت “می” خرک اول سیم های زرد “بکار” کوک می شود. نت های “سی” در هر سه پوزیسیون “بکار” کوک می شوند (گاهی “سی” پشت خرک “بمل” می شود که در این مورد باید خرک پنجم را کمی به سمت راست کشید). نت “ر” سیمهای زرد “بکار” می شود.

آواز بیات اصفهان: این آواز جزو دستگاه همایون است و دقیقا مانند آن کوک می شود.

دستگاه چهارگاه: مقایسه ی این دستگاه با همایون راحت تر است بدین صورت که کوک چهارگاه را مانند همایون فرض کرده با اختلافات زیر : نت “می” سیمهای سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. (در مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” ذکر شد که هنرجویان تازه کار لازم نیست که سیمهای پشت خرک را کوک کنند بلکه با کوک سیمهای سفید، نتهای پشت خرک تا حد قابل قبولی از نظر آنها کوک خواهد شد). نت “ر” سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “کرن” کوک می شوند. نت “می” خرک هشتم زرد “کرن” و خرک هشتم سیم های سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. نت “فا” خرک نهم سیم های زرد “دیز” کوک می شود.

دستگاه ماهور و راست پنجگاه: مقایسه ی این دو دستگاه نیز با دستگاه شور راحت تر است بدین صورت که باز هم سنتور را عینا” کوک دستگاه شور فرض می کنیم با تغییرات زیر: نت “می” خرک اول سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “بکار” کوک می شوند. نت “لا” سیم های سفید “بکار کوک می شود در حالی که نت “لا” پشت خرک باید همان کوک “لا ی بمل” باقی بماند. برای انجام این کار کافی است خرک چهارم را کمی به سمت راست بکشیم. نت “ر” سیم های زرد “بکار” و در سیم های سفید ” کرن” کوک می شوند. گاهی نیز نت “فا” خرک نهم سیم های زرد نیز “دیز” کوک می شود.

درباره ی اینکه چه مقدار باید خرک را جابجا کرد: وقتی “لا ی” سفید را “بکار” کوک می کنید “لای” پشت خرک را چک کنید و ببینید که آیا “بمل” شده است (با چراغ سبز) یا خیر. اگر که بود که درست است اگر نبود نسبت به اینکه لای بمل پشت خرک چه مقدار پایینتر یا بالاتر است باید دوباره خرک را کمی جابجا کنید و دوباره “لای” سفید را کوک و “لای” پشت خرک را چک نمایید تا به کوک درست برای هر دو نت “لا” برسید. پیشنهاد می کنم در این مورد از معلم خود کمک بگیرید.

همانطور که می بینید کوک دستگاه های مختلف، اختلاف کمی با یکدیگر دارند و این اختلاف در حد سه یا چهار نت است به جز دستگاه چهارگاه. بنابراین اگر نوازندگان سنتور کمی به کوک اشراف پیدا کنند به نظر من داشتن دو سنتور برای آنها کفایت می کتد، مگر اینکه یرای موارد خاصی از سنتور های “لا کوک” یا “سی کوک” یا سنتور های “ده یا دوازده خرک” بخواهند استفاده کنند.

سامان ضرابی

سامان ضرابی

دیدگاه ها ۲۸

  • با سلام و تشکر.
    بنده مدتی همه ی نت های سنتور خود را بکار کردم. و برای بداهه نوازی و یا همکاری با ساز های غربی نتیجه ی مطلوبی داشت. خواهشمند هستم نظر خود را در مورد این عمل به ایمیل بنده بفرستید.

  • سلام و تشکر
    سامان ضرابی عزیز…مطلب بسیار آموزنده و خوبی بود…مثل همیشه از حضورت استفاده کردیم و یاد گرفتیم
    شاد و سلامت باشید

  • دوست عزیز
    من مدتی با یک سنتور ۹ خرک کمی کار کرده ام و از چند ماه پیش دارای یک سنتور ۱۲ خرک هستم. با تلاش زیاد هنوز موفق نشده ام کوک این سنتور را برای هیچ دستگاهی در اینترنت پیدا کنم. البته خود بصورت تجربی کوکهائی برای چهارگاه، شور، ماهور و همایون پیداکرده ام لکن نمیدانم آیا این کوکها در ایران معمول هست یا اصولا سیم ها زیر تر یا بم تر کوک میشوند. من سیمها را از دو شروع و به سل دوم ختم داده ام و این را با مقایسه طول سیمهای مشترک با سنتور نه خرک. من در اروپا اقامت داشته و به محضر استادان برای سوال دسترسی ندارم. آیا امکان اینرا دارید که این کوکها را در سایت خودتان نشان دهید و یا با ایمیل بمن اطلاع دهید. متشکرم

  • دوست فرهیخته و بزرگوارم

    سلام

    از مطالب ارزشمند شما بینهایت، بی نهایت، بی نهایت سپاسگذارم.

    کوک سنتور به این ترتیب ممکن است و کاملا هم شدنی و من هم کاملا دستورات آنرا به کار بستم و به نتیجه دلخواه رسیدم و این قوانین تا همیشه به کار من خواهد آمد، مخصوصا که به این سادگی و روانی نتوانستم در هیچ جا و کتاب و جزوه ای به آنها دست پیدا کنم، حتی از زبان استادقدیمی ام هم به این روشنی یاد نگرفته بودم. سپاس، سپاس، سپاس، اما متاسفانه مشکل “فلسفی” من این است که چرا مثلاً در کوک شور باید این دستور وجود داشته باشد؟!!! به عبارت بهتر تئوری موسیقی در این رابطه یعنی در رابطه با کوک سنتور چگونه است؟ بر اساس کدام علت علمی موسیقایی ما به این دستور رسیده ایم؟ همین طور در مورد کوک سایر دستگاه ها. یا اینکه اصلا دستگاه یعنی چه، کتابهای زیادی در این مورد هست، اما برای من هیچکدام مفهوم نیست، این در حالی است که شش سال سنتور می نوازم و مشکلی هم در نواختن ندارم. اگر امکان دارد بر بنده منت بگذارید و در رابطه با موارد مطرح شده به ایمیل این حقیر راهنمایی های ارزشمندتان را ارسال بفرمایید.

    غلام همت آنم که زیر چرخ کبود
    ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است.

  • با سلام و خسته نباشید
    مقاله شما در خصوص کوک سنتور بسیار مفید وکاربردی بود . ممنونم .
    فقط یک مطلب از استاد خودم شنیدم که بهتره با تغییر در سیمها به کوکهای مختلف رسید . درسته که قدری زمان بر تر هست ولی جابجا کردن متوالی خرکها موجب آسیب رسیدن به سصفحه و در نهایت خراب شدن صا ی سنتور می شود . لطفا در این خصوص هم نظر بدهید.

  • هیوا سلام
    توضیحِ جواب سوالى که دارى بسیار مفصل تر از آن است که بتوان در یک یا دو شماره ى چنین مقالاتى پاسخ گفت اما توصیه میکنم برای شروع درک این مطلب به کلاس سه تار بروى و چند سال در نواختن آن ممارست کنى کم کم به درک این مفهوم نزدیک خواهى شد البته در کنار مطالعه.
    نهایتا اگر مشکلى بود مطرح کن اگر توان جواب در چند خط مقدور بود دریغ نمیکنم.

  • جواد سلام
    حق با استاد شماست ولی اگر دقت کنی خواهی دید ما فقط در یک کوک احتیاج به تغییر چندین خرک داریم آنهم کوک کروماتیک در بقیه دستگاه ها یک یا دو خرک جابجا میشوند ( آنهم به ناچار) و یا خرکها اصلا جابجا نمیشوند.
    در ضمن این مطلب را در نظر بگیر که چرا خرکهای سنتور را متحرک میسازند و فلسفه آن چیست و آیا ساختن خرکهای ثابت برای سازندگان دشوار است؟

  • هیوای عزیز،
    مشکلی که شما به آن اشاره می کنید و با کمی طنز -و البته به اشتباه- آن را «فلسفی» می نامید هم از دید نظری و هم از دید عملی یکی از دشوارترین مسائل موسیقی ایرانی است. ممکن است بتوانید با تمرین عملی ساز با این دستگاه ها آشنایی پیدا کنید اما دانستن روابط و … حتما نیاز به مطالعه ی نظام مند تئوری موسیقی دارد.
    با این حال، به نظر من آنچه که بیشتر از همه در این مرحله لازم دارید آشنایی با این دستگاه ها و منطق درونی آنهاست و نه تئوری کامل آنها.
    کتابی هست که برای همین نوع آشنایی نوشته شده است. کتابی به قلم محمدرضا فیاض (منتقد و آهنگساز و مدرس سنتور) به نام شناخت دستگاه های موسیقی ایرانی، از موسسه ی ماهور است که اخیرا منتشر شده است. خواندن این کتاب و شنیدن هفت حلقه سی دی همراهش احتمالا بخشی از پرسش های ذهنی شما را پاسخ خواهد گفت. برای آشنایی بیشتر با این کتاب مراجعه کنید به: http://www.harmonytalk.com/id/4832

  • من خیلی از این مطالب رو نمی دونستم خصوصا در مورد نگه داری از ساز و انتخاب ساز خوب.
    مطالبتون خیلی به دردم خورد خصوصا در مورد کوک کردن ساز .ممنون

  • سلام خواهشمندم در صورت امکان کوک سنتور لا کوک را در دستگاههای مختلف برایم ارسال دارید بسیار ممنون میشم. ارادت

  • باسلام وخسته نباشیدخدمت شما
    اگه ممکنه همانندمقاله راست کوک،کوک سنتور
    درچپ کوک رانیزبه تفضیل روی سایت قراردهید.

  • درود بر شما برای مطالب مفیدتان
    یه سوال اینکه با یک میلیون تومان ساز کدوم سنتور ساز رو میشه گرفت که خوب باشه… تشکر میکنم جواب بدین..

  • سلام من تازه میخوام سنتور یاد بگیرم خیلی سنتور دوست دارم ولی کسی ندارم که کمکم کنه ممنون میشم اگه کسی هست کمکم کنه

  • سلام.باتشکر از مطالب خوبی که در دسترس قرارداده اید وبا تشکر از زحمات شما.
    دوست گرامی اگه ممکنه یه کاری بکنبد که بتونیم از مطالب فوق کپی بگیریم. یااگه زحمتی نیست واسم ایمیل کنید ممنون میشم
    باتشکر
    موفق باشید

  • سلام.خواهشمندم در مورد کوک سنتور لا کوک برای دستگاههای مختلف من را راهنمایی کنید .ممنون .موفق باشید

  • سلام من حدود پنج ساله که سنتور کار میکنم یعنی از ده سالگی اما تا به حال کوک کردنشو بلد نبودم از مطلب خوبتون ممنون که منو توی این کار راهنمایی کرد.

  • سلام
    با تشکر از سایت خوبتون
    بنده می خاستم بدونم روی یک سنتور ۹ خرک که کوک شور هست چه دستگاهایی رو میشه بدون جابجایی خرک ها کوک کرد که یتونم قطعه های از پایور یا مشکاتیان بزنم

  • مطالب خیلی مفیدی بود اما درمورد کوک هایی مثل (دومینور) (دوماژور)
    (سل مینور)و…اگه امکانش هست درمورد این کوک هاهم توضیح بدید

بیشتر بحث شده است