نوشته ای که پیش رو دارید متن سخنرانی سجاد پورقناد در نقد نغمه است که متن کامل آن به همراه پاسخهای حمید متبسم و همایون شجریان را می خوانید.
امروز تنها می خواهم در مورد پیشنهاد حمید متبسم برای ساخت قطعه برای ارکستر سیمرغ صحبت کنم که به زعم این آهنگساز، میتواند یک ارکستر بزرگ استاندارد برای گروه نوازی موسیقی ایرانی باشد و امروز توانایی ها و ضعف های این ارکستر را مرور میکنم.
میدانیم که اولین تشکیل ارکستر ایرانی به شکل کلاسیک آن توسط فرامرز پایور اتفاق افتاد است؛ پایور ارکستری با ترکیب خاصی از سازهای ایرانی بوجود آورد که در شاخه ملودیک، هم سازهای کششی و هم مضرابی را در برداشت و بعد از آن به طور جدی تر حسین دهلوی طرح ارکستر بزرگتری با سازهای فقط مضرابی را داد، چراکه از مشکلات آکوستیکی بالای سازهای کششی ایرانی ناراضی بود و ترکیبی از خانواده سازهای مضرابی را برای گروه نوازی موسیقی ایرانی با استانداردهای خاصی، پیشنهاد کرد.
ارکستر سیمرغ نه شبیه ارکستر پایور و نه دهلوی است و در واقع ترکیبی از خانواده سازهای موجود کششی و مضرابی ایران است که تا رسیدن به یک نقطه مطلوب، راه درازی را در پیش دارد.
قرار بود با رضا ضیایی سازنده ساز و شاهین مهاجری آکوستیسین تحقیقی در مورد سازهای ارکستر سیمرغ انجام دهیم و من با گراف هایی که نتیجه این تحقیقات بود در این جلسه حضور پیدا می کردم که متاسفانه خیلی زود تر از انتظار ما این برنامه برگزاری شد و ناچار فقط به قسمتهایی از مسائل و مشکلات فنی ارکستر سازهای ایرانی می توانم اشاره کنم.
اولین مشکل ارکستر سیمرغ تعدد سازهای پوستی هستند که به جز تنها چهار ساز این ارکستر، همگی پوستی هستند، البته به تازگی روشهایی برای تثبیت وضعیت پوست کشف شده که ممکن است به زودی اشکال تغییر حالت پوست با این روشها حل شود. دومین مشکل نبودن بالانس مناسب میان تعداد بعضی از سازها مانند نی است. ممکن است به دلیل ناکوک بودن نی های مختلف تنها یک نی برای ارکستر در نظر گرفته شده باشد ولی به هر حال این مشکل باید توسط سازندگان و آکوستیسین های موسیقی حل شود.
متبسم در مورد مشکل پوست گفت: من این مشکل را با تعویض خرکهایی با طول مختلف حل می کنم و پوست را عوض نمی کنم چون قدمت پوست نوعی سرمایه برای نوازنده است. همینطور یکی از مشکلات اصلی ما نبودن یک معیار برای کوک است، مثلا «دو» و «ر» در همه دستگاه ها یکجا پرده بندی نمی شوند و اندکی تغییر می کنند، این مشکل در موسیقی غربی وجود ندارد.
پورقناد افزود: ساز نی با تغییر نوازنده، صدایش از نظر قدرت و سونوریته دچار مشکل می شود که این تلرانس از حد معمول در سازهای دیگر خارج است و باید برای آن فکری کرد. هرچند پر صدا ترین نوازنده نی هم نمی تواند جلوی ارکستری ۳۰ نفره عرض اندام کند.
متبسم در مورد نوشتن پارت نی برای ارکستر سیمرغ گفت: پارتیتور این قطعه همراهم هست و می توانید ببینید که در تمام قطعه وقتی نی نقش آفرینی می کند، ارکستر در حالتی است که صدای نی به خوبی شنیده می شود و نی در بیشتر اجراهایش نقش سولیست دارد ولی اعتقاد دارم هنوز در حدی نیست که بدون میکروفون در یک سالن هزار نفره بتواند صدایش را به شنونده برساند.
پورقناد با اشاره به شباهت مشکل خوانندگی ایرانی و نی در موضوع قدرت صدا گفت: در تجربه ای که در اپرای مولانا با همایون شجریان داشتیم، مشخص شد که او با وجود اینکه از تکنیک و استیل آواز ایرانی استفاده می کند، قدرت صدای بالایی هم دارد ولی ممکن است سیمرغ با خواننده ای دیگر با استیل ایرانی اجرا شود و صدایش نتواند از ارکستر فراتر رود.
همایون شجریان در این باره گفت: آوازخوانان ایرانی می توانند حجم صدای شان را مانند خوانندگان اپرا افزایش دهند ولی این عمل موجب تغییراتی در استیل می شود که دیگر قادر نخواند بود که تحریر ها را به شکل عالی اجرا کنند و در اجرای تکنیکهای موسیقی ایرانی دچار مشکل می شوند.
۱ نظر