سجاد پورقناد
نقدی بر «قطعه‌ای در ماهور» *
ساخته‌ی «فرامرز پایور» بر اساس ملودی‌هایی از «احمد عبادی»
مقدمه
بی تردید «قطعه‌ای در ماهور» در میان آثار به انتشار رسیده از گروه‌نوازی موسیقی کلاسیک ایرانی، اثری حائز اهمیت و توجه است چرا که در این قطعه برای اولین بار در تاریخ به ثبت رسیده از موسیقی ایرانی، یک ساز تک‌نواز در مقابل ارکستری از سازهای ایرانی قرار می‌گیرد و در تقابل با ارکستر به تکنوازی می پردازد؛ این تقابل با ماهیت یک کنسرتو غربی نیست و بر اساس فرم های سنتی موسیقی ایرانی، به صورتی نو و بدیع تصنیف شده است.
«قطعه‌ای در ماهور» (۱) با تقسیم‌بندی نگارنده، از ۱۳ قسمت تشکیل شده که همه فرم‌های شناخته شده موسیقی سازی ایرانی را که شامل: پیش درآمد، آواز، چهارمضراب و رنگ است را در بر می‌گیرد.
فرامرز پایور، بر اساس اجرایی از احمد عبادی که شامل چند قطعه به هم پیوسته بوده، «قطعه‌ای در ماهور» را تصنیف کرده است. با نگاهی به نت منتشر شده از قطعه‌ی عبادی (۲) می‌بینیم که در «قطعه‌ای در ماهور»، پایور، به جز چند صدایی کردن قطعه عبادی توسط ارکستر سازهای ایرانی، ملودی‌های مستقلی نیز به نواخته عبادی اضافه کرده که گروه سازهای ایرانی می‌نوازد. پایور در این اثر، هیچ بخشی را از ساخته‌های خود به بخش تکنوازی سه‌تار اضافه نکرده است و در واقع بخشی که سه‌تار اجرا می‌کند بدون کوچکترین تغییری، همان است که احمد عبادی ساخته است.
با این توصیف، از دید آهنگسازی موسیقی کلاسیک، ما با یک اثر آهنگسازی (Composition) شده توسط فرامرز پایور، بر اساس ملودی‌هایی از احمد عبادی مواجه هستیم.
اهمیت دیگر «قطعه‌ای در ماهور» در میان آثار فرامرز پایور، استفاده وی به صورت مجزا از دو تکنیک هموفونی و پلی فنی است که در آنالیز قطعه به آنها می‌پردازیم.
نگارنده پس از به دست آوردن نت دست‌نوشته فرامرز پایور از این قطعه، در حین نگارش و آنالیز این اثر، به نت نگاری رایانه‌ای آن نیز می‌پردازم که این نت نگاری جدید بر اساس منابع زیر است:
آلبوم «گروه‌نوازی» و دو کتاب «گلهای جاویدان ۲» و «آثاری از استاد احمد عبادی»، فایل تصویری (۳)، دست‌نوشته فرامرز پایور (۴) است.
پی نوشت
* مطلب فوق، پیشتر با عنوان: «تجزیه و تحلیل «قطعه‌ای در ماهور» » در مجله اینترنتی مهرگانی به انتشار رسیده است.
۱- نسخه صوتی موجود از «قطعه‌ای در ماهور»، مربوط به آلبوم «گروه‌نوازی» فرامرز پایور است که در این مجموعه، چندین اجرای زنده و استودیویی وی با گروه‌های مختلفی که سرپرستی آنها را به عهده داشته، به انتشار رسیده است. این آلبوم در سال ۱۳۸۰ بعد از پالایش صوتی به انتشار رسیده است که متاسفانه از وضوح بالایی برخوردار نیست.
۲- کتاب «گلهای جاویدان ۲» توسط انتشارات سرود با نت نگاری محمدرضا گرگین زاده – علاء ایجادی در سال ۱۳۷۸ و «آثاری از استاد احمد عبادی» توسط انتشارات سروش با نت نگاری یوسف دشتی در سال ۱۳۹۰ به چاپ رسیده است.
۳- دو فیلم از اجرای این اثر در تالار وحدت فعلی، یکی رنگی (با کیفیت صوتی پایین و کیفیت تصویری مناسب) و دیگری سیاه و سفید (با کیفیت صوتی مناسب و کیفیت تصویری پایین) موجود است که نسخه سیاه و سفید آن در سایت یوتیوب موجود است.
۴- این دست‌نوشته، بر روی شش کاغذ A4 با سربرگ «وزارت فرهنگ و هنر – اداره فعالیتهای هنری» به صورت فتوکپی شده در اختیار نگارنده است. لازم به ذکر است که صاحب این قلم پس از به دست آوردن نت این اثر با کمک سامان ضرابی و همینطور در اختیار داشتن فایل صوتی و تصویری اجرای این قطعه از گروه پایور، در سالیان گذشته این اثر را در جایگاه نوازنده تار، با گروه «صهبای کهن» در فرهنگسرای بهمن، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه امیرکبیر و آخرین بار دو شب در خانه هنرمندان (۱۳۹۰) به اجرا برده ایم و آشنایی نسبی با این اثر توسط صاحب این قلم، این جسارت را داد که مشغول نت نگاری یکی از برجسته ترین آثار موسیقی کلاسیک ایرانی شوم. لازم به ذکر است که در آن اجرا ها به خاطر عدم وجود رباب و عود، چند میزان از پارت این دو ساز اجرا نشد ولی بقیه توسط تار یا سنتور به اجرا رسید.
۱ نظر