یک تم و چند تنظیم (Sabre dance)

رقص شمشیر موومانی از باله گایانه (Gayane) اثر آرام خاچاطوریان است که در سال ۱۹۴۲ تنظیم آن به پایان رسیده ، این قطعه متشکل از رقص های دسته جمعی است که اجرا کنندگان آن مهارت های خود با شمشیر را به معرض نمایش می گذارند. ریتم بسیار مهیج این اثر سبب شد که در کنسرت های متعدد به کرات اجرا شود و اقتباس های گوناگون این قطعه آن را از جایگاه ویژه ای در موسیقی عوام برخوردار نموده است.

باله گایانه برای اولین بار در نهم دسامبر ۱۹۴۲ در شهر پرم روسیه به روی صحنه رفت. تم اصلی داستان این باله زندگی یک زن ارمنی جوان را بازگو می کند که با پی بردن به خیانت همسرش به کشور، عقاید میهن پرستانه اش در مقابل احساسات عاشقانه او قرار می گیرد و این زن را به نوعی تضاد دچار می کند.

داستان در دهه چهل، مقارن با درگیری کشور ارمنستان در جنگ جهانی، در یک مزرعه رخ می دهد و نهایتا با پیروزی کشاورزان و غلبه آنها بر مشکلات، خاتمه می یابد. جدا از داستان، تلقیق هنرمندانه موسیقی و حرکات موزون در تصنیف این اثر از بارزترین ویژگی های آن است.

Sabre Dance ساخته خاچاتوریان با اجرای ارکستر سمفونیک

قطعه رقص شمشیر ترکیبی است از رقص های ملیت های مختلف که در آن زمان در شوروی سابق می زیستند. سبک و نحوه اجرای حرکات که اغلب به صورت رقص های دسته جمعی – شبیه به رقص کردی – است، برای بینندگان کاملا غیر منتظره و نا متعارف است و می توان گفت به نوعی متفاوت با شیوه کلاسیک آن دوران.

«رقص شمشیر» ساخته خاچاتوریان (تنظیم جدید از هایفتز) با اجرای کاترین مانوکیان

تا کنون رقص شمشیر توسط نوازندگان بی شماری در سبک های متفاوت اجرا شده که از آن میان می توان به تونی لوین Tony Levin نوازنده صاحب نام آمریکایی، وودی هرمن Woody Herman خواننده سبک جاز و نوازنده ساکسیفون ، دیو ادموندز (Dave Edmunds) خواننده و نوازنده گیتار سبک راک، ولف هافمن (Wolf Hoffmann) نوازنده گیتار سبک متال و نیز گروه راک انگلیسی توی دالز (Toy Dolls)، اشاره نمود.

«Enrique Ugarte» از نوازندگان چیره دست آکاردئون رقص شمشیر را به عنوان بخشی از سی دی منتشر شده اش با عنوان



“Accordion Champion”
اجرا نموده است.

رقص شمشیر را به جرات می توان یکی از مشهورترین و برجسته ترین آثار قرن بیستم به شمار آورد. به محض شنیدن این قطعه، زیبایی نهفته در آن شنونده را مسحور می گرداند، هر چند ممکن است مدرن به نظر برسد اما باز هم در میان آثار مدرن دیگر، یک شاهکار محسوب می شود.

Sabre Dance ساخته خاچاتوریان با اجرای پیانو

بسیاری از منتقدان هنری و صاحب نظران عرصه موسیقی یکی از دلایل بی عیب و نقص بودن اجرا و نحوه ضبط رقص شمشیر را مربوط به این می دانند که خاچاطوریان علاوه بر آهنگسازی، خود رهبر ارکستر نیز بوده است. آنها معتقدند تنها در چنین حالتی است که موسیقی به همان گونه که رهبر ارکستر در نظر داشته، بدون کوچکترین اشکالی تنظیم و اجرا می گردد. لازم به یادآوری است که ارکستر فیلارمونیک وین که به اجرای آثار این آهنگساز بزرگ می پردازد را اگر نتوان بزرگترین ارکستر جهان محسوب کرد، به جرات می توان جزو بهترین آن ها نامید.

خاچاطوریان چند سال پیش از مرگش، درباره این اثر اظهار داشته :”بسیار خرسندم که رقص شمشیر با استقبال اقشار مختلف روبرو شده و از زمان ساخت آن در سال ۱۹۴۲ تا به امروز هنوز زنده است، امیدوارم در دهه های آینده نیز از این اثر یاد شود و کماکان زنده باقی بماند. ” و این چنین نیز شد، نه تنها رقص شمشیر هنوز به عنوان اثری جاودان باقی است، بلکه توسط نوازندگان بزرگ جاز نیز اجرا شده است.

نوازنده برجسته پیانو «Sahan Arzruni»، اهل کشور ترکیه در صدمین سالگرد تولد خاچاطوریان که در سال ۲۰۰۳ در شهر Fresno ایالت کالیفرنیا برگزار شد، هفت اثر از خاچاطوریان اجرا نمود، از جمله “تریو برای کلارینت، ویولن و پیانو ” که از آثار سال ۱۹۳۲ استاد است و Arzruni آنرا به همراهی دیوید مارگارت (David Margetts) نوازنده ویولن و مایلس ایشیگاکی (Miles Ishigaki) نوازنده کلارینت، اجرا نموده است.

«Sahan Arzruni» که شهرت جهانی دارد درمورد رقص شمشیر می گوید : “شنیدن این اثر لبخند بر لبان شنوندگان می نشاند، احساس نهفته در آن و ارتباطی که با مخاطبان برقرار می کند، از ویژگی هایی است که بدون شک باعث جاودانگی این اثر خواهد شد. رقص شمشیر تا به کنون زنده مانده و از این پس نیز زنده باقی خواهد ماند.”

npr.org