آهنگسازی بر اساس «به زندان» و تولد شوشتری برای ویولون و ارکستر
ابوالحسن صبا در کلاس درس ویولون خود شاگردان متعددی داشت که او در اواخر عمرش موفقیت ها و ترقیات آنها را دیده بود ولی یک شاگرد او که بیشتر علاقه اش آهنگسازی تا نوازندگی بود، همیشه مورد توجه و علاقه اش بود؛ این شخص همان شاگرد آهنگسازی حسین ناصحی بود که آنروزها به عنوان یک موزیسین جوان و مستعد شناخته شده بود؛ حسین دهلوی بسیار مورد اطمینان صبا در زمینه کاری موسیقی بود و کسی بود که هنگام تاسیس ارکستر شماره یک هنرهای زیبا، آسیستان او و همکارش در تنظیم قطعه برای این ارکستر بود.
متاسفانه عمر کوتاه صبا و مرگ زود هنگامش اجازه شنیده شدن تنظیم چندین اثر از ساخته هایش توسط شاگرد مستعد او حسین دهلوی را نداد… در سال ۱۳۳۷ یک سال پس از درگذشت صبا، دهلوی که رهبری ارکستر شماره یک را به جای صبا به دست گرفته بود و نام ارکستر را نیز به احترام او ارکستر صبا گذاشته بود، دست به ساخت قطعه ای بر اساس «به زندان» زد و برای اولین بار در کنسرتی رسمی آن را با ویولون بهترین مجری سبک نوازندگی صبا یعنی رحمت الله بدیعی به روی صحنه برد.
دهلوی به خاطر تغییر نگاه اثر و همینطور دردناک بودن نام «به زندان»، تنها در عنوان قطعه به مشخصات موسیقایی آن اشاره کرده و نام این اثر را «شوشتری برای ویولون و ارکستر» گذاشت.
پس از بارها اجرا شدن این قطعه به رهبری دهلوی و شاگردانش، دهلوی پس از انقلاب با نوازنده مستعد و جوان ویولون، ارسلان کامکار «شوشتری برای ویولون و ارکستر» را ضبط کرد.
انتشار پارتیتور «شوشتری برای ویولون و ارکستر»
در سال ۱۳۶۵ حسین دهلوی به انتشار پارتیتور «شوشتری برای ویولون و ارکستر» پرداخت که در پایان کتاب نسخه ای از نت ملودی «به زندان» ابوالحسن صبا ضمیمه شده بود. در توضیحات پارتیتور این اثر به دو نکته اشاره شده که یکی نحوه نوشتن واژه «ویولون» به این شکل به زبان فارسی است و دیگری امکان اجرای این اثر بدون استفاده از فواصل ایرانی است که در واقع مایه آن را از شوشتری به مینور تغییر میدهد.
در واقع پس از انتشار این اثر توسط دهلوی بود که ارکسترهای مختلف به اجرای این اثر پرداختند و باعث ترویج بیشتر آن شدند.
نگاهی به ضبطهای «شوشتری برای ویولون و ارکستر»
امروز تنها ضبطی که از این اثر قابل دسترس و با کیفت بالا است مربوط به همکاری دهلوی و ارسلان کامکار است؛ اجرای ارسلان کامکار با رهبری دهلوی در کاستی به نام «آثار حسین دهلوی شماره ۱» به انتشار رسید و با استقبال خوبی مواجه شد، هرچند ارسلان کامکار در مصاحبه ای (۵) عنوان کرده بود که به دلیل تمرین نداشتن و در آوردن این قطعه در استودیو، نتوانسته نهایت مهارت خود را برای اجرای این قطعه به کار گیرد.
در نمونه صوتی ارسلان کامکار این اثر به مدت تقریبی ۶:۵۵ دقیقه به اجرا در آمده که مطابق با پارتیتور منتشر شده از این اثر است و کادانس ندارد.
یک نمونه صوتی کمیاب با کیفیتی وضوح بسیار نازل نیز از این اثر با اجرای ویولون علی رهبری و رهبری حسین دهلوی وجود دارد که به دلیل ذکر شده چندان قابل بررسی نیست ولی خصوصیت مهمی که این ضبط دارد، طول زمانی بیشتر این قطعه نسبت به اجرای ارسلان کامکار است که مشخص می کند که آهنگساز بعداً قسمتهایی از اثر را حذف کرده است.
پی نوشت
۵- پورقناد، سجاد، گفتگو با ارسلان کامکار، روزنامه آرمان، ۱۲ خرداد ۱۳۹۰
سلام.
تصور می کنم در خط ششم به جای نام استاد دهلوی،از زنده یاد استاد حسین ناصحی نام برده اید.
دوست عزیز، بنده به استاد دیگر آقای دهلوی اشاره کردم که جناب ناصحی هستند.
سلام.
حق با شماست.من بی دقتی کردم.عذرخواهی می کنم.