فواصل زمانی ترکیبی (که فواصل زمانی نقطه دار نوعی از آنها هستند) به واسطه تجمیع چند فاصله زمانی حاصل می شوند. همانند فواصل موسیقایی، فواصل زمانی نیز با هم جمع شده و در این میان، فواصل زمانی نقطه دار به دلیل تاثیر تغییر...
برچسب -مبانی نظری موسیقی
شاهین مهاجریمختصری درباره فرم موسیقی ایرانی (III)
جمله ای به انتها می رسد و جمله دیگری که ابتدایش انتهای جمله قبلی است آغاز می شود. در این حالت احساس پایان دقیقا مشخص نیست. این موضوع نیز باعث تنش می شود. یعنی پایان جمله قبلی آغاز جمله بعدی است. گاهی در میان سکانس ها...
مسعود پورقریبمختصری درباره فرم موسیقی ایرانی (II)
کوچکتر از نیم جمله، موتیف است که نام فارسی آن «انگاره» می باشد. موتیف کوچکترین جزء معنی دار موسیقی است مانند کلمه در زبان، در موتیف ریتم بسیار مهم است.
مختصری درباره فرم موسیقی ایرانی (I)
در موسیقی ایران فرم مشخص وجود ندارد. هر قطعه فرم مخصوص به خود دارد. برای تشخیص فرم باید تا انتهای قطعه گوش داد. اگر قطعه ای را فورا در ابتدا تشخیص دادیم که چیست مثلا چهارمضراب یا تصنیف اینها ژانر و گونه هستند و فرم...
ریتم و ترادیسی (XXI)
شکل 27 نمای خارجی، نقشه ی زمین، و قطعه ی کوچکی از گچ بُری کتیبه را نشان می دهد، همگیِ آن ها چیرگیِ تنوع در تکرار را نشان می دهند. گوته به چنین ساختار های معماری تکرارشونده ای با عنوان «موسیقی منجمد» ارجاع می دهد، اگرچه...
حامد قنواتیریتم و ترادیسی (XX)
ریتم به بازگشت منظم در هر حوزه ای اشاره دارد. ریتم های بصری ممکن است تناوب های نور و تاریکی، بالا و پایین، الگوهای رنگی، یا نمادها را شامل باشد. ریتم های لامسه ممکن است تناوبِ بین قوی و ضعیف را شامل باشد یا ممکن است در...
ریتم و ترادیسی (XIX)
آن ها باید نوعی از مرتبه ی (نسبتاً) سطح بالایی را بر رویکرد واقع نما تحمیل کنند به گونه ای که قابل فهم باشد. از این رو فهرست متغیرهای (1)–(10) در بالا می تواند به عنوان تلاشی برای دادنِ امکانِ کنترل مستقیم متغیرهای معین...
ریتم و ترادیسی (XVIII)
ذره ها هنگامِ خوشه شدنِ تعداد زیادی از آن ها با همْ مفید واقع می شوند. زِناکیس هر ذره را به صورت نقطه ی کوچکی تصویر می کند، و نقاط را بر یک «پرده» که محورهایش فرکانس و کثرت ذره را مشخص می کند قرار می دهد. سپس مجموعه ای...
ریتم و ترادیسی (XVII)
این صافی ها به چند ثانیه ی اولِ مِیپِل لیف رَگ اِعمال شده اند و نتایج در قالب طیف نگاره ها در (ب) و (ت) نشان داده شده است. خطوط راه راهِ عمودی در (الف) یک جلوه ی لکنت زبانی را نشان می دهد. به طور مشابه، قوس ظریف رفت...
چند گام… در امتداد راه علی‌نقی وزیری (VII)
در پایان برای ایجاد شفافیت بیشتر در نقش جنسیت‌ها در ساختمان مقام‌های اصلی و فرعی موسیقی و معماری را باهم مقایسه و مقابله می‌کنیم:
خسرو جعفرزادهچند گام… در امتداد راه علی‌نقی وزیری (VI)
در چهارگاهِ تعدیل‌شده، جنسیت بزرگ (سوم بزرگ: سل - سی و دو - می) تغییر نمی‌کند؛ تنها کرن‌ها به بمل تبدیل می‌شوند، اما در مقام‌هایی که جنسیت مجنب تعیین‌کننده است (مانند شور، سه‌گاه) اگر کرن‌ها به بمل یا دیز تبدیل شوند...
چند گام… در امتداد راه علی‌نقی وزیری (V)
باید گفت «این قاعده» کاملاً اشتباه است. خودِ استاد وزیری در تعریف آواز ماهور آورده است که این آواز را: «معمولاً در چهار تن می‌زنند «دو»، «فا»، «سی بمل» یا «سل» (همان: 95). به این معنی است که «ماهور فا» ماهور است و...
چند گام… در امتداد راه علی‌نقی وزیری (IV)
در اینجا «تعلق» به‌معنی جنسیت هم نیست و کاملاً بی‌ربط به‌نظر می‌رسد. گام سه‌گاه در مرحلۀ بعدی تئوری‌پردازی در آوازشناسی وزیری و در نظری به موسیقی نوشتۀ روح‌الله خالقی، «متعلق» به چهارگاه نیست و با شاهد به‌عنوان تنیک...
ریتم و ترادیسی (XVI)
طیف نگاره ها با تقسیم یک صدا به بخش های کوچکی از زمان به نامِ پنجره و سپس اِعمال FFT به هر پنجره ایجاد می شود. تمامی FFTها پهلو-به- پهلویِ هم قرار می گیرند؛ مقادیر بزرگ با رنگ تیره نشان داده می شود، مقادیر کوچک کم رنگ...
ریتم و ترادیسی (XV)
طیفْ به درون یک صدا نظر می افکند و چگونگی توانایی آن را برای تجزیه به (یا ساخته شدن از) مجموعه ای از موج های سینوسی نشان می دهد. برای مثال، سیم های گیتارْ انعطاف پذیر و سبک وزن بوده، و در جای خود در هر دو انتها تحت کشش...
چند گام… در امتداد راه علی‌نقی وزیری (III)
اما این پرسش که مرزهای موسیقی ایرانی کجاست و آیا می‌توان سیستم صداهایی برای موسیقی ایرانی پیدا کرد که به ردیف و مفاهیم شاهد و ایست وابسته نباشند، قابل تأمل و پیگیری است. البته سیستم‌ها باید بدان‌گونه باشند که ملودی‌های...
چند گام… در امتداد راه علی‌نقی وزیری (II)
اول ببینیم که وزیری چه گفت و چه نوشت؛ دستور تار، اولین کتابی است برای آموزشِ نواختن تار: «منقسم به دو جزو/ جزو اول موسقی اروپایی یا بین‌المللی و جزو دوم موسقی وطنی یا ایرانی» که در قسمت دوم به تئوری موسیقی ایرانی معاصر...
چند گام… در امتداد راه علی‌نقی وزیری (I)
نوشته ای که پیش رو دارید، آخرین مقاله زنده یاد خسرو جعفرزاده موزیکولوگ، معمار و از نویسندگان ثابت ژورنال گفتگوی هارمونیک است. این نوشته یکی از مهمترین مقالات این نویسنده فقید محسوب می شود که در آن به گسترش نظریه خود (که...
ریتم و ترادیسی (XIV)
رایج ترین روش واقع نمای بازنمایی موسیقایی ذخیره سازی مستقیم موج صداست. ساز و کارِ متداول ذخیره-سازی آنالوگْ نوارهای کاست و ضبط های اِل پیْ هستند. فنون متداول ذخیره سازی دیجیتالْ شکل موج را نمونه برداری کرده و سپس...
ریتم و ترادیسی (XIII)
برای مثال، شکل 16 نمودار نت نویسی «نردبانی» از حرکت آبشاری، یک الگوی تردستی استاندارد سه-شئ ای، را نشان می دهد. زمان به صورت عمودی از پایین به بالا حرکت می کند. ضرب ها واقع در نقاط زمانیِ تقریباً برابرْ توسط دایره های...
ریتم و ترادیسی (XII)
از این رو حرکات رخ داده برای سمت چپ (یا راست) بدن منطقاً بر سمت چپ (یا راست) خط مرکزی نمایش داده می شود. نمادها در ستون ها قرار می گیرد: مستطیل ها به منظور نشان دادن جهتْ تغییر شکل می یابند، رنگ و/یا سایه برای نشان دادن...
ریتم و ترادیسی (XI)
اَنْ هاچینْسُن مروری بر تعدادی از نت نویسی های رقص، با شروع از بایگانی های قرن 15 شهرداریِ سِروِرا، اسپانیا، که در آن مراحل مختلف با مجموعه ای از خطوط افقی و عمودی و مجموعه ای از علائم اختصاری نت-نویسی شده است انجام...
ریتم و ترادیسی (X)
این موضوع در شکل 14 نشان داده شده است، که شش هارمونیکِ اولِ یک نت C را فهرست می کند. نسبت تشکیل شده توسط هارمونیک های پیاپی و فواصل موسیقایی متناظر در ستون بعدی ظاهر شده است. اگر دوره ی تناوب مؤلفه ی اصلی یک واحد زمانی...
ریتم و ترادیسی (IX)
با این حال، حتی مفیدتر از فهرست های رویدادها، تجسم داده های MIDI به صورت پیانو-رُل مطابق شکل 12 است. در این نوع ارائه، محور عمودی نشان گر شماره های نت MIDI است (مانند F2=53) و نت های متناظرِ شستی های پیانو به صورت...
ریتم و ترادیسی (VIII)
دو نمونه در شکل 10 نشان داده شده است. در قسمت (الف)، یک موج مربعی دارای دو تغییر در واحد زمان با یک موج مربعی دارای سه تغییر در واحد زمان ترکیب شده است. در حالت برآیند، تعییرات (نت های جدید) در چهار زمان از شش زمان ممکن...
ریتم و ترادیسی (VII)
ویژگی انتقال بیان می کند که ریتم نه تنها برداری از نقاط زمانی است، بلکه برداری تکرارشونده است. ویژگی هم ارزی بیان می کند که توابع متناوب با دوره ی تناوب 8 مطابق توالی هایی چون همگی الگوی ادواری «یکسانی» را همانگونه که...
مروری بر کتاب «ساختار ملودی در موسیقی ایرانی»
کتاب، عنوان جذابی دارد و ادعای نویسنده که «موضوعِ کتاب در نوع خود در موسیقی ایرانی بدیع است» تا حدودی درست است. با این کنجکاوی که: منظورِ دقیق از «موسیقی ایرانی» چیست؟ سراغ دیباچه می‌رویم و می‌بینیم نویسنده به همین...
سعید یعقوبیانریتم و ترادیسی (VI)
برخی از نویسندگان از دگره ای استفاده می کنند که در آن اعداد مختلفی، بسته به برخی از ویژگی های ساز یا رویداد، ممکن است در فواصل زمانی ظاهر شوند: حجم صدای آن، نوع زخمه زنی، یا دیرش آن. برای مثال، برآون دامنه ی رویداد های...
ریتم و ترادیسی (V)
آنْکو استدلال می کند که موسیقی آفریقایی در قالب روش چرخه ای (به جای خطی) ادراک می شود که باعث مناسب شدن به خصوصِ نت نویسی چرخه ای می شود (Anko 2000). اجراها، شاملِ یک اُستیناتوِ پی در پی است که یک طبل مسلّط، بر ضدِّ آن،...
ریتم و ترادیسی (IV)
برای دقیق تر شدن، شکل 3 چهار میزانِ اولِ [قطعه ی] مِیپِل لیف رَگ از اسکات جاپلین را نشان می دهد. میزان-نما 2/4 است. یک نت سیاهْ یک ضرب را به خود اختصاص می دهد و دو ضرب در هر میزان وجود دارد. باس در حامل پایین با نظم...
ریتم و ترادیسی (III)
در اصل، ریتمِ سرودْ ریتم گفتار عادی لاتین است زیرا قصد رسیتال روشن سازی معنی تا حد امکان است. در عمل، ممکن است استانداردسازی سرودها به گونه ای که بر کلمات مهم تأکید شود مطلوب باشد. گیدو دِ آرِتْزو، یک راهب بِنِدیکْتی...
میکسولیدین
با نیم پرده پایین آوردن درجه هفتم گام ماژور، مد میکسولیدین ساخته می‌شود. ابتدا نگاهی بیندازیم به قطعه آموزشی این بخش (میکسولیدین). در میزان‌های 6 تا 9 این قطعه با تاکید جداگانه روی تمام نت‌های این مد، آکوردهای مربوط...
بهداد بهرامیریتم و ترادیسی (II)
از تعداد تقریباً بی نهایتِ شیوش (تَمبر)ها، ریتم ها، زیرایی ها، و حالات صوتیِ احتمالی، نت نویسی نمادین ویژگی های کمی را برای تأکید بر فرم تصویری، عددی یا هندسی اقتباس می کند. در بسیاری از موارد، به زمان به مثابه ی [پدید...
ریتم و ترادیسی (I)
ریتم و ترادیسی دو روشِ فهم نظم های زمانی در جهان پیرامونِ ما را در تباین با هم قرا می دهد: فهم مستقیم به-واسطه ی قوه ی ادراک، و فهم غیر مستقیم به واسطه ی تجزیه و تحلیل. «ریتم» به دستگاه ادراکی ای که امکان مشاهده و...
نگاهی به کتاب «موسیقی ایرانی»شناسی (III)
در صفحۀ 87 کتاب «موسیقی ایرانی»شناسی، جعفرزاده این مشکل را با مطرح کردن عنوان «مقام‌های ترکیبی» تا اندازه‌ای حل کرده است. او با مثال آوردن نمونه‌های متنوعی از ترکیب مدهای متفاوت در موسیقی محلی، موسیقی ایرانی و حتی...
سجاد پورقنادنگاهی به کتاب «موسیقی ایرانی»شناسی (II)
پیش از انتشار این کتاب، استادانی بودند که موسیقی ایرانی را اول با گوشه‌های مدال ردیف درس می‌دادند؛ کسی که مجدانه در این زمینه تا امروز فعال بوده، حسین عمومی نوازنده و مدرس موسیقی دستگاهی است. عمومی در کلاس‌هایش قبل از...
نگاهی به کتاب «موسیقی ایرانی»شناسی (I)
خسرو جعفرزاده را اهالی موسیقی ایران بیشتر با نقدهای تند و صریحش می‌شناسند، نقدهایی که بدون در نظر گرفتن دوستی‌ها و رفاقت‌هایش با اهالی موسیقی، کاملاً بی‌طرفانه و علمی نوشته شده و در مجله‌های مختلف کاغذی و اینترنتی منتشر...
سری هارمونیک، معدن فواصل موسیقایی (III)
قبلا گفته شد می توان بین هارمونیک های دوم و چهارم و هشتم و شانزدهم و... سیستم اکتاوی تشکیل داد. حال در اینجا باید گفته شود که اصولا بین هارمونیکهای fm و fn به شرط fm=2fn می توان سیستم اکتاوی فواصل را مشاهده نمود. سیستم...
سری هارمونیک، معدن فواصل موسیقایی (I)
درباره رابطه موسیقی، فیزیک و ریاضی بسیار مطلب می توان نوشت؛ بهترین نمود این ارتباط را می توان در ارتعاش و تولید صدا و شکل گیری فواصل موسیقایی و تنوع آنها پیدا کرد. تعریف فاصله موسیقی را همه ما می دانیم: رابطه ای ادراکی...
دسته بندی و زمان بندی: ادراک متر (XV)
این به بحث ما مربوط نیست که آیا مترهایی با سطوح هم طول پایین وجود دارند یا نه. آنچه من سعی داشته ام در اینجا نشان دهم این است که، مدارکی از برخی اجراهای موسیقی وجود دارد که با همچین مدلی مطابقت ندارد و این که امکان دارد...
هادی سپهری
