نتیجه همان که در سال ۱۳۴۹ براثر «مشکلات سیاسی» از بانک کشاورزی اخراج شد. مخالفت با رژیم شاه در آن زمان بین روشنفکران عادی بود اما بین موسیقیدانان که عموما به جماعتی محافظه کار و خطرگریز و «صلح کل» نامیده شده اند، چنین...
برچسب -نقد و بررسی
علیرضا میرعلی نقیمروری بر آلبوم «ماهرو»
همان قطعه‌ی اولِ این نخستین آلبومِ مستقلِ یک آهنگساز جوان (متولد ۱۳۷۲) نشانه‌هایی از شوق و انگیزه‌‌ای امیدوارکننده برای خلق موسیقی دارد. گمانه‌ها و آزمون‌هایی در چندصدایی، ذوقِ ملودی‌پردازی و رسیدن به انگاره‌هایی چند...
سعید یعقوبیاننگاهی اجمالی به شیوه‌ی کار واروژان (XI)
سیر صعودی سازهای زهی و از طرف دیگر دینامیک سازهای دیگر به «دوشنبه» می‌رسد و در دوشنبه که طبق یادداشت‌های راوی داستان روز تولدش است، ثابت می‌ماند و با رسیدن به «شعر تو» دوباره به‌جریان می‌افتد و در لحظه‌ای که راوی آرزو...
محمدعلی پورخصالیانتکروی بااستقامت! (I)
بهمن رجبی، دارد به هفتادسالگی نزدیک می شود. با نیروی یک پنجاه ساله توانا و پرشور، با بی باکی و صراحت همیشگی اش که سن و سال نمی شناسد. این تراکم ایمان به کار خود و اعتقاد به آرمان و زندگی ای «بهمن گونه و رجبی وار»، از او...
مروری بر کتاب «تحریر در آواز ایرانی؛ به انضمام آوانگاری ۲۶۰ تحریر از استادان آواز ایرانی» (II)
سودمندی تألیف حاضر برای آوازخوانان بدیهی است و این تلاش، گام اثربخش و ماندگاری در آموزش آواز دستگاهی است (2) (علاوه بر جنبه‌ی آموزشی، آوانگاری‌ها می‌توانند مقدماتی برای بررسی و مقایسه‌ی ویژگی‌های سبکی اساتید آواز باشند)...
مروری بر کتاب «تحریر در آواز ایرانی؛ به انضمام آوانگاری ۲۶۰ تحریر از استادان آواز ایرانی» (I)
این کتاب به خلأی در موسیقی دستگاهیِ ایران می‌پردازد که امروز بسیاری از مجریان آن، حتی از وجود این فقدان نیز بی‌خبرند۱. فراموش شدنِ این خلأ چنان گستردگی و عمقی یافته که چیستی‌اش نیز خود به تفهیم و آموزش نیاز دارد چه رسد...
نگاهی اجمالی به شیوه‌ی کار واروژان (IX)
برای درک بهتر رویکرد واروژان باید این حقیقت را مد نظر داشت که موسیقی فولکلور موسیقی پاپ نیست. موسیقی فولکلور در تمام کشورهای جهان «داستان زندگی» است و به همین دلیل در سطحی متفاوت و فراتر از موسیقی پاپ با مردم هر کشور...
نگاهی اجمالی به شیوه‌ی کار واروژان (VIII)
بسیاری از خواننده‌هایی که در دوران حیات واروژان با او کار کرده‌اند، وسعت صدای گسترده‌ای دارند؛ اما واروژان بهترین تکه‌ي دامنه‌ي صوتی این خواننده‌ها را برای آهنگ‌هایی که ساخته یا تنظیم کرده استفاده کرد. مثلاً در آهنگ...
مروری بر آلبوم «آواز دوره پهلوی اول، به روایتی دیگر» – بخش دوم و پایانی
در این مجموعه سه نمونه آواز شور وجود دارد که به ویژه ترَک سوم (و نه آنگونه که بارها در دفترچه آمده تراک) می‌تواند بهانه‌ای برای بازاندیشی به موضوعِ اختلاف ردیف‌های آوازی و سازیِ دستگاه شور باشد. (۱)
نگاهی اجمالی به شیوه‌ی کار واروژان (VII)
نمونه‌ي بارز این گونه روش‌ها آهنگ بسیار معروف و تأثیر‌گذار «Good Vibration» از برایان ویلسون است؛ ولی واروژان با این روش کار نمی‌کرد. او در استودیو دنبال «کسب تجربه» و «آزمون و خطا» نبود. وقتی همه‌چیز کاملا آماده می‌شد،...
یادداشتی بر آلبوم «آواز دوره‌ی پهلوی اول؛ به روایتی دیگر» – بخش اول
اگر امروز کسی بخواهد لوت قرن هفدهمی بیاموزد مسیر روشنی پیش پای اوست که کافیست استعداد و همت‌اش همراه شوند تا گام به گام پیش برود. همچنین اگرچه از نقاشی‌های یونانی اوایل مسیحیت هیچ اثری باقی نمانده اما به مدد مکتوبات از...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (XI)
حالا در بخش‌های سوم و پایانی (شکل‌های ۱۴ و ۱۶) درست به عکسِ آغاز قطعه از مرکز گرایش ر آغاز و سپس حل با مرکز ر و بعد حل با مرکز سل و در نهایت نقش‌مایه‌ی آ می‌آید، آن هم درست زمانی که قطعه با همین نقش‌مایه‌ی پراهمیت به...
آروین صداقت کیشجنبههایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (X)
نقش‌مایه‌ی آ که هنوز در فضای مقامی بیداد است به همان شکل متقارن تکرار دو میزانی که در ابتدای قطعه دیده شد، اجرا می‌شود و با یک فرود هم‌طول به اندازه‌ی چهار میزان پی گرفته شده و در نهایت دوباره با دوبار تکرار همان نقش...
نگاهی اجمالی به شیوه‌ی کار واروژان (IV)
غیر از یک نفر از تنظیم‌کننده‌های جوان که پاسخ برخی از پرسش‌های ذهنی من را داشت و اتفاقاً چون ارتباط خوبی با یکی از آهنگ‌سازان پیشکسوت و هم‌زمان با واروژان دارد، پیشنهاد کرد که برای رسیدن به بهترین اطلاعات باید به...
درباره قطعه سمفونیک خلیج فارس اثر شهرداد روحانی
این اولین بار نیست که موسیقی ای به اصطلاح نادقیق «مناسبتی» (یا به اصطلاح غلط تر: سفارشی) برای مایملک ملی این مرز و بوم ساخته می شود. گفته قدما- یعنی الفضل للمتقدم- لااقل برای حیطه هنرها و به خصوص موسیقی، مصداق چندانی...
مروری بر آلبوم «بازشنودی از نی دوره قاجار؛ صفدرخان و نائب اسدالله»
غیر از موسیقی کلاسیک غربی که تنوع در عینِ تناسب را درآن به غایت رسانده‌اند در دیگر موسیقی‌های کلاسیک، سازهای بادی در اقلیت‌اند. در موسیقی ایران این قلت به نهایت رسیده و امروز تنها ساز بادیِ حاضر، نیِ موسوم به هفت‌بند...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (IX)
گردش الگوی مضرابی در این بخش نیز مانند بخش قبل عمل می‌کند و تا لا بمل اوج گرفته و به شاهد بیداد باز می‌گردد. در این بین اما، ظاهر شدن نقش‌مایه‌هایی مشابه با آنچه در بخش اول نقش اصلی را برعهده داشت خبر از آمادگی سیر...
آوازی سرشار از صفای جوانی
بازخوانی و بازنوازی آهنگ‌های قدیمی، کاری رایج در تاریخ موسیقی هر کشوری است، البته کشورهایی که حافظه تاریخی قوی دارند یا به خاطر تمدن ویژه‌شان، زود‌تر از سایر ملل به اسباب و لوازم ثبت و ضبط موسیقی دست پیدا کرده‌اند و...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (VIII)
همان طور که پیش‌تر اشاره شد روند گردش ملودیک که بر روی پایه‌ی سه نتی سوار شده است با چهارمضراب‌گونه‌ای که در دل گوشه‌ی باوی نواخته می‌شود نزدیکی بسیاری دارد (مقایسه‌ی حرکت‌های فروشو پلکانی از سل و سپس فا در شکل 9-الف با...
مکتب و مکتب داری (I)
هنگامی که نام استاد محمد اسماعیلی به میان می آید، چند وجه از وجوه فاخر و محترم او در جامعه موسیقی ایران مطرح می شود: شخصیت هنری یک نوازنده برتر (ویرتوئوز)، شخصیت آموزشی یک استاد دقیق و سختگیر و مهربان در پرورش تکنیک...
تلفیق درست شعر و موسیقی؛ راز ماندگاری آثار شاعر نامی
«راز ماندگاری قطعاتی که بر اساسِ ترانه‌های ملک‌الشعرای بهار ساخته شده، چیست؟» رازِ جاودانگی آثاری چون «بهار دلکش»، «ای شکسته‌دل»، «ز من نگارم» و «مرغ سحر»؟ این موضوعی است که ذهنِ بسیاری از جمله مرا به خود مشغول کرده...
مروری بر جلد پنجم مجموعه‌ی «ده قطعه برای تار»
چالشِ عمده‌ی هنرجویان تار و سه‌تار در خصوصِ نواختن قطعات چهار جلد پیشین این مجموعه (که در طول دهه‌های شصت و هفتاد منتشر شده بودند) این بود که نمونه‌ی اجرایی از بیشتر قطعات وجود نداشت و هنرجویان در مواجهه با آوانگاری‌های...
یک جنتلمن با ویلونش
آقای جهانشاه برومند یک پزشک موسیقیدان است. ساده ترین تعریفی که می توان از ایشان ارائه داد همین است! اما واقعیت به این سادگی نیست. در نگاهی دقیق، می توان دید که جناب جهانشاه برومند حسابی جداگانه است از سایر پزشکان که ساز...
گفتگوی هارمونیکتمثال ِبی مثال ِاستاد
ايست قلبي در آخرين ساعات غروب ديروز به شكنجه دردآور و عذاب جانكاهي كه در چند سال گذشته، گريبان استاد مهربان موسيقي ايران را گرفته بود، پايان داد و روانش را به آسمان آرامش ابدي رهسپار كرد. مي‌گويند نحوه مرگ هر كس كم‌وبيش...
در توصیف یک هوشیاری تمام
عمر خوانندگی محمدصدیق تعریف از مرز سی سال گذشت. برای خیلی از خوانندگان، همین‌قدر عمر حرفه‌ای هم میسر نیست. شاید به این خاطر که او خود را بی‌محابا مصرف نکرد و ایده‌آلش این بود که کم‌خوان و گزیده‌خوان باقی بماند. او آخرین...
به بهانه‌ی انتشار آلبوم «فصل و وصل»، سه‌نوازی در آواز اصفهان
تعیین دقیق فواصل، نامیدن و نوشتن‌شان و در نهایت اجرایشان، هنوز از چالش‌های بسیاری از عاملین و عالمان موسیقی کلاسیک ایرانی است. ردیف‌های منتشر شده و آوانویسی قطعات ضربی و غیرضربی در اغلب موارد به لحاظ فواصل با آنچه...
یادداشتی بر آلبوم «شیداتر از عارف»
هر یک از دوره‌های مختلف تاریخ هنر و ادبیات را می‌توان بر اساس دامنه و نوع فعالیت‌هایی که زنان داشته‌اند واکاوی کرد. ریشه‌ی ضابطه‌هایی که در اغلب دوره‌ها دیکته شده‌اند عموماً دو نهاد قدرت و مذهب بوده‌اند و هستند؛ و گاه...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (VI)
چنان که گفته شد معمولا در قطعات برای انتقال دامنه از نقش‌مایه‌های مختلفی استفاده می‌شود که بسته به رویکرد تدریجی یا ناگهانی قطعه، به شکلی مفصل یا مختصر با جمله‌پردازی از محدوده‌ی مقام‌های مختلف عبور می‌کنند (که در...
مروری بر آلبوم «وَ»
تنوع مضراب‌ها و رنگ‌ها، بهره‌گیری از مناطق صوتی مختلف ساز، استفاده‌ی کارآمد از واخوان در مقامِ یک استیناتویِ همیشه حاضر -که جریان موسیقی را در بستر یک باسِ مداوم پیش می‌برد- و صدادهیِ همواره بُرّا و غرّان؛ اینها از...
یادداشتی بر آلبوم «شب چشمان تو»
«شب چشمان تو» نمونه‌ی نادری است: آلبومی که نمی‌توان شنیدش. کیفیت صوتی این آلبوم آنچنان آزاردهنده است که امکان شنیدن و تحمل را سلب می‌کند. سه عامل می‌توانسته مسبب چنین وضعیتی شده باشد: اول دانش اندک دست‌اندرکاران صدا در...
مروری بر آلبوم «عشیران»
عشیران سومین محصول ایده‌های موسیقایی زوج کردمافی-کاظمی (پس از آلبوم‌های «بداهه‌سازی» و «بزمِ دُور») در طول حدود ده سال گذشته است؛ سه اثری که در دور کردنِ «گفتمان احیا» از چندرگگی کامیاب‌تر از تجربه‌های دیگر بوده‌اند چرا...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (IV)
از لحاظ هندسی بسیار ساده است که یک فرم تکرارپذیر در ذهن آوریم و سپس براساس آن قطعه‌ای بسازیم اما چنین نگرشی به ساختار بزرگ مقیاس قطعه بسیار ماشینی است. این‌گونه فرم‌ها هنگامی به عنوان سرمشق‌های آفرینش موسیقایی پذیرفته...
مروری بر کنسرت موسیقی دستگاهی «از من نشان»؛ گروه «آن»
از چشمه‌ای که محمدرضا لطفی پس از بازگشتش به ایران در نیمه‌ی دهه‌ی هشتاد جوشاند نوازندگانی برآمدند که پس از او برخی راهی خودمحورانه گشودند و گروهی نیز مجموع شدن را بر پراکندگی ترجیح دادند. حاصل این فکر گروهی شده است که...
یادداشتی بر آلبوم «سه‌گاه‌وار»
آن تارنوازی که هنوز مکرراً به «کاملاً بداهه بودن»ِ سه‌گاهی که نواخته تأکید می‌کند روشن است در تمام سال‌هایی که سازبه‌دست بوده، نه تنها به کارش فکر نکرده بلکه از نوشته‌های فارسیِ دست‌کم یک دهه‌ی گذشته و از گفتمان انتقادی...
یادداشتی بر آلبوم «پژواک خاموشی»
همواره سلطه‌‌ی انباشت‌های فرهنگی در ذهن و عمل ما بیش از آنی است که خود تصور می‌کنیم. موسیقی، حواس و اعصاب ما را در دوره‌ای از حیات‌مان متأثر می‌کند که ذهنمان از هر ایده‌ای در توضیح این تأثیر و تأثر خالی است. مادام که...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (III)
از طرفی حافظه‌ی موسیقایی انسان نیز محدودیت‌هایی دارد، بنابراین اگر آهنگسازی مایل باشد شنونده‌اش را پس از طی مدت زمانی به آهنگ‌های پیشین بازگرداند یا به اصطلاح خاطره‌ای صوتی را در ذهن او زنده کند، ناچار باید به همان بخش...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (II)
فرم پیش‌درآمد یا هم‌خانواده‌ی مختصرترش، مقدمه، به عنوان یک سرمشق تصنیفی جز با متر کندرونده و سنگین (یا کمی سبکبال‌تر در مورد مقدمه)، جایگاه اجرا در متن یک اجرای دستگاهی (به ندرت در جایی جز آغاز، اجرا می‌شود) و...
جنبه‌هایی از فرم مقدمه بیداد پرویز مشکاتیان (I)
بررسی فرم در آثار آهنگسازی شده‌ی موسیقی ایرانی و به ویژه تعمق در ساختار مقیاس خُرد (جمله و کوچک‌تر از آن) و نسبت و ارتباط آن با ساختار در مقیاس کلان، با این پیش‌فرض احتمالی که موضوع قابل تاملی در آنها نیست یا بر این...
یادداشتی بر آلبومِ «ضربی‌خوانی‌های حسین تهرانی»
در تعریف «زیبایی» کتاب‌ها نوشته شده و نظریه‌های گوناگونی طرح شده است. اما قائل به هر رویکردی که باشیم، عاملِ «ذوق» سنجه‌ی گزینش و ارزیابیِ زیبایی در هر نظرگاهِ مشخص است. شکل‌گیریِ این معیار را گاه متأثر از طبیعت (به...
بررسی برخی ویژگی های ساختاری آثار پرویز مشکاتیان (XIX)
بیشتر آثار پرویز مشکاتیان برای گروه ساز های ایرانی تنظیم شده اند و تعدادی معدودی از آنها توسط هنرمندانی چون محمدرضا درویشی و کامبیز روشن روان برای ترکیب ساز های ایرانی و جهانی تنظیم شده اند. این آثار به شرح زیر هستند:
علیرضا جواهری
